1. „Kiedy jemy jedzenie, dzieli się ono na trzy części. Najbardziej materialna część staje się odchodami; to, co mniej zgrubne staje się naszym ciałem; a najsubtelniejsza część staje się naszym umysłem.”
2. „Kiedy pijemy wodę, dzieli się ona na trzy części. Najbardziej zgrubna częścią staje się mocz; to, co jest mniej materialne staje się krwią; a najsubtelniejsza część staje się prāṇa, siłą życiową.”
3. „Kiedy jemy ogień [tj. masło, olej itp.], dzieli się on na trzy części. Najbardziej zgrubna jego część staje się kością; to, co jest mniej materialne, staje się szpikiem; zaś najsubtelniejsza część staje się mową.”
4. „O Somja, umysł jest odżywiany przez pożywienie, prāṇa przez wodę, a mowę przez ogień.” [Następnie Śwetaketu powiedział:] „Panie, czy mógłbyś mi to wyjaśnić jeszcze raz?” „Tak Somja, wyjaśnię jeszcze raz” – odpowiedział ojciec.
Wers 6.5.1
अन्नमशितं त्रेधा विधीयते तस्य यः स्थविष्ठो धातुस्तत्पुरीषं भवति यो मध्यमस्तन्मांसं योऽणिष्ठस्तन्मनः ॥ ६.५.१ ॥
annamaśitaṃ tredhā vidhīyate tasya yaḥ sthaviṣṭho dhātustatpurīṣaṃ bhavati yo madhyamastanmāṃsaṃ yo’ṇiṣṭhastanmanaḥ || 6.5.1 ||
1. „Kiedy jemy jedzenie, dzieli się ono na trzy części. Najbardziej materialna część staje się odchodami; to, co mniej zgrubne staje się naszym ciałem; a najsubtelniejsza część staje się naszym umysłem.”
Komentarz:
Kiedy jemy, pożywienie odżywia organizm na różne sposoby. Jak? Po pierwsze, najbardziej materialna część pożywienia jest odrzucana przez organizm. Wtedy to, co jest mniej materialne, nieco subtelniejsze, staje się naszym ciałem. I w końcu najsubtelniejsza część staje się umysłem. Według Wedānty umysł jest materialny. Działa poprzez układ nerwowy, który nazywa się hitā.
W jaki sposób to jedzenie przekształca się w umysł? Śaṅkara mówi, że najsubtelniejsza część pożywienia staje się krwią i trafia do serca. Stamtąd przechodzi przez żyły i nerwy, odżywiając umysł. Termin umysł odnosi się tutaj do zjawisk naszego myślenia, czucia, woli itp., a także do zespołu naszych narządów zmysłów – naszego wzroku, słuchu i tak dalej.
Załóżmy, że nic nie jesz. Co się dzieje? Powoli poczujesz, że twój umysł staje się coraz słabszy. Twoja pamięć zaczyna zawodzić i nie możesz się skoncentrować. Ma to wpływ na najdrobniejszą część systemu. Następnie ciało zaczyna się kurczyć. Stajesz się coraz chudszy i chudszy, aż w końcu umierasz. Jedzenie odżywia to wszystko. Dlatego Wedānta mówi, że umysł jest materialny.
Wers 6.5.2
आपः पीतास्त्रेधा विधीयन्ते तासां यः स्थविष्ठो धातुस्तन्मूत्रं भवति यो मध्यमस्तल्लोहितं योऽणिष्ठः स प्राणः ॥ ६.५.२ ॥
āpaḥ pītāstredhā vidhīyante tāsāṃ yaḥ sthaviṣṭho dhātustanmūtraṃ bhavati yo madhyamastallohitaṃ yo’ṇiṣṭhaḥ sa prāṇaḥ || 6.5.2 ||
2. „Kiedy pijemy wodę, dzieli się ona na trzy części. Najbardziej zgrubna częścią staje się mocz; to, co jest mniej materialne staje się krwią; a najsubtelniejsza część staje się prāṇa, siłą życiową.”
Komentarz:
Woda pełni także potrójną funkcję. Kiedy pijemy wodę, jej najbardziej materialna część przepłukuje cały nasz organizm i ostatecznie wydala się z organizmu w postaci moczu. Następnie to, co jest mniej materialne staje się krwią. Jeśli nie będę pił wody, krew będzie krzepnąć i nie będzie już dopływu krwi. Następnie najsubtelniejszy aspekt staje się prāṇa, siłą życiową. Bez wody nie moglibyśmy oddychać lub żyć.
Wers 6.5.3
तेजोऽशितं त्रेधा विधीयते तस्य यः स्थविष्ठो धातुस्तदस्थि भवति यो मध्यमः स मज्जा योऽणिष्ठः सा वाक् ॥ ६.५.३ ॥
tejo’śitaṃ tredhā vidhīyate tasya yaḥ sthaviṣṭho dhātustadasthi bhavati yo madhyamaḥ sa majjā yo’ṇiṣṭhaḥ sā vāk || 6.5.3 ||
3. „Kiedy jemy ogień [tj. masło, olej itp.], dzieli się on na trzy części. Najbardziej zgrubna jego część staje się kością; to, co jest mniej materialne, staje się szpikiem; zaś najsubtelniejsza część staje się mową.”
Komentarz:
Tedźas dosłownie oznacza „ogień”. Idea jest taka, że jeśli jesz masło lub substancje tłuszczowe, takie jak olej, to jest to jak jedzenie ognia. Dlaczego? Ponieważ masło i olej są źródłem tedźas – czyli dostarczają nam energii i witalności. Substancje te po zjedzeniu również przekształcają się w trzy różne rzeczy. To, co zgrubne staje się naszymi kośćmi; to, co jest pomiędzy materialnym a subtelnym, staje się naszym szpikiem; a to, co subtelne, staje się naszą mową. Jeśli nasz narząd mowy będzie wspierany przez odpowiedni rodzaj pożywienia, jesteśmy w stanie mówić logicznie i elokwentnie.
Upaniszad pokazuje nam tutaj jak jesteśmy zależni od tych elementów – ziemi, wody i ognia. Jesteśmy w stanie myśleć, mówić i poruszać się dzięki wsparciu, jakie od nich otrzymujemy. Ale wszystko to zależy od Brahmana, czystego Ducha. Jeśli pomyślisz o sposobie funkcjonowania natury, o tym, jak planety obracają się po swoich orbitach itd., jesteś pod ogromnym wrażeniem. Wszystko jest tak dobrze zorganizowane. Musimy jednak pamiętać, że to Brahman manifestuje się jako natura, jako planety, jako ty, ja i każda jednostka – nawet jako maleńkie owady. Idea jest taka, że Jeden stał się wieloma. Nie dajmy się zwieść temu, że widzimy taką wielość.
Wers 6.5.4
अन्नमयंहि सोम्य मनः आपोमयः प्राणस्तेजोमयी वागिति भूय एव मा भगवान्विज्ञापयत्विति तथा सोम्येति होवाच ॥ ६.५.४ ॥
॥ इति पञ्चमः खण्डः ॥
annamayaṃhi somya manaḥ āpomayaḥ prāṇastejomayī vāgiti bhūya eva mā bhagavānvijñāpayatviti tathā somyeti hovāca || 6.5.4 ||
|| iti pañcamaḥ khaṇḍaḥ ||
4. „O Somja, umysł jest odżywiany przez pożywienie, prāṇa przez wodę, a mowę przez ogień.” [Następnie Śwetaketu powiedział:] „Panie, czy mógłbyś mi to wyjaśnić jeszcze raz?” „Tak Somja, wyjaśnię jeszcze raz” – odpowiedział ojciec.
Komentarz:
Mówi się, że w filozofii Wedānty jest pięć elementów. Pierwsze dwa – ākāśa (przestrzeń lub eter) i wāju (powietrze) – nie są dla nas widoczne. Pozostałe trzy – prythiwī (ziemia – nazywana tutaj annam, pożywieniem), āpa (woda) i agni, czyli tedźas (ogień lub energia) – są widoczne i dlatego zostały tutaj omówione. Jednakże te trzy elementy nigdy nie występują w czystej postaci. Kiedy je postrzegamy, zawsze są w stanie połączonym. Na przykład woda, którą widzimy, zawsze zawiera trochę ziemi i innych pierwiastków. W rzeczywistości jednak jest to czysty Duch, którego postrzegamy jako ziemię, wodę lub ogień.
Ojciec powtarzał swojemu synowi, że umysł jest najlepszym produktem pożywienia, że prāṇa, siła życiowa, jest najlepszym produktem wody, a mowa jest najlepszym produktem ognia. Naturalnie syn jest zdezorientowany. Nie jest to zbyt jasne. Prosi więc ojca o dalsze wyjaśnienia.