Wers 1.3.1

ऋतं पिबन्तौ सुकृतस्य लोके गुहां प्रविष्टौ परमे परार्धे ।
छायातपौ ब्रह्मविदो वदन्ति पञ्चाग्नयो ये च त्रिणाचिकेताः ॥ १ ॥

ṛtaṃ pibantau sukṛtasya loke guhāṃ praviṣṭau parame parārdhe ।
chāyātapau brahmavido vadanti pañcāgnayo ye ca triṇāciketāḥ ॥ 1 ॥

1. „Jest dwóch, którzy mieszkają wewnątrz ciała, w buddhi, najwyższym ākāśa serca, ciesząc się niezawodnymi nagrodami za swoje własne czyny. Znawcy Brahmana opisują ich jako światło i cień, podobnie jak ci gospodarze domów, którzy złożyli ofiary w Pięciu Ogniach, a także ci, którzy trzykrotnie spełnili ofiarę Naćiketā.”

Komentarz:

DWÓCH: Dźiwātmā, czyli dusza indywidualna i Paramātmā, czyli Najwyższa Jaźń.

MIESZKAJĄ WEWNĄTRZ ETC.: Mistycy wedāntyczni powiązują buddhi, czyli intelekt, z sercem, miejscem zamieszkania zarówno indywidualnej duszy jak i Najwyższej Jaźni. Wewnątrz serca znajduje się przestrzeń opisana przez nich jako Brahmapuram, Siedziba Brahmana. Jedną z metod medytacji jest kontemplacja Brahmana w sercu. Na pierwszym etapie aspirant kontempluje Brahmana jako świetlistą przestrzeń wewnątrz serca, która ma kształt pąku lotosu. Następnie kontempluje Brahmana jako odbicie w buddhi, czyli intelekcie. W końcu uświadamia sobie swoją najgłębszą świadomość jako jedność ze Świadomością Kosmiczną.

NAJWYŻSZY ĀKĀŚA: Mistycy wedyjscy mówią o ākāśa znajdującym się w sercu jako o świetlistej przestrzeni nieskończenie czystszej niż zewnętrzny ākāśa.

CIESZĄC SIĘ: Chociaż w tekście opisano zarówno duszę indywidualną jak i Najwyższą Jaźń jako czerpiące przyjemność z owoców działania, w rzeczywistości czyni to dusza indywidualna. Jednakże nieoświeceni ludzie myślą, że Najwyższa Jaźń cieszy się owocami. Oboje żyją jako nierozłączni towarzysze. Stwierdzenie zawarte w tekście należy rozumieć w sensie przenośnym. Najwyższa Jaźń jest nieprzywiązanym Świadkiem działań indywidualnej duszy.

NIEZAWODNYMI NAGRODAMI: Po działaniu nieuchronnie pojawiają się owoce.

ŚWIATŁO I CIEŃ: Obie dusze są obdarzone zupełnie różnymi cechami. Jedna jest uwikłana w świat, druga jest wolna.

PIĘĆ OGNI: W czasach wedyjskich każdy domownik należący do trzech wyższych kast miał obowiązek składać codzienne ofiary w pięciu rodzajach ognia ofiarnego. Lub słowa te mogą odnosić się do Pięciu Ogni opisanych w Czāndogja Upaniszad (5.4-8).

W poprzedniej części wiedzę i niewiedzę opisano ogólnie jako prowadzące do przeciwnych rezultatów. W tej części każda z nich zostanie szczegółowo opisana wraz z jej rezultatami.

Należy kultywować wiedzę zarówno o Saguṇa Brahmanie, jak i Najwyższym Brahmanie.

Wers 1.3.2

यः सेतुरीजानानामक्षरं ब्रह्म यत् परम् ।
अभयं तितीर्षतां पारं नाचिकेतँ शकेमहि ॥ २ ॥

yaḥ setur ījānānām akṣaraṃ brahma yat param ।
abhayaṃ titīrṣatāṃ pāraṃ nāciketaṃ śakemahi ॥ 2 ॥

2. „Wiemy, jak spełniać ofiarę Naćiketā, która jest mostem dla ofiar; i znamy także tego najwyższego, niezniszczalnego Brahmana, którego poszukują ci, którzy chcą przeprawić się do brzegu, gdzie nie ma strachu.”

Komentarz:

MOST: Osoba składająca ofiarę Naćiketā w nagrodę przekracza cierpienie śmiertelnego życia na ziemi i cieszy się intensywnym szczęściem w Brahmāloka.

BEZ STRACHU: Brahman nie jest dualny i dlatego jest wolny od strachu. Gdziekolwiek jest dwoistość, tam pojawia się strach.

Istnieją dwa aspekty Brahmana: Nirguṇa, czyli Absolut bez atrybutów i Saguṇa, czyli Brahman obdarzony atrybutami. Ten ostatni nazywany jest także Kārja Brahman, czyli Brahman zamanifestowanym jako wszechświat. Chociaż jest to nierealne z punktu widzenia Absolutu bez atrybutów, jednakże jest realne dla tych, którzy podlegają mājā. Saguṇa Brahman jest immanentny we wszechświecie i jednocześnie jest jego uosobieniem. Ci, którzy czczą Saguṇa Brahmana, udają się po śmierci do Brahmāloka i stają się wszechwiedzący, podobnie jak Saguṇa Brahman. Upaniszady uznają empiryczną rzeczywistość wszechświata i nawołują ludzi, aby kultywowali wiedzę o nim poprzez realizację Saguṇa Brahmana. Mundaka Upaniszad uczy, że należy kultywować zarówno niższą wiedzę (tj. wiedzę o zamanifestowanym Brahmanie), jak i wyższą wiedzę (tj. wiedzę o Absolucie bez atrybutów). Obydwa są niezbędne dla stabilności społeczeństwa ludzkiego. Wiedza ograniczona do wszechświata fizycznego jest niekompletna i niewystarczająca. Ponownie Wiedza Absolutu nie jest możliwa bez wiedzy względnej. Obydwie są niezbędne do zrozumienia wszechobejmującej Prawdy. Na fundamencie prawdziwej wiedzy o wszechświecie można wznieść trwałą nadbudowę duchowości.

Wcielona dusza, utożsamiana ze światem poprzez ignorancję, może albo podejmować działania w celu spełnienia pragnień, albo kultywować Wiedzę w celu osiągnięcia Wolności. Jeśli podąża w pierwszym kierunku, podróżuje w górę i w dół w Samsāra, ciągle zmieniającym się wszechświecie nazw i form charakteryzujących się parami przeciwieństw. Ale jeśli kultywuje Wiedzę, staje się wolna. Obydwa te kierunki opisuje ilustracja rydwanu.

Wers 1.3.3

आत्मानँ रथितं विद्धि शरीरँ रथमेव तु ।
बुद्धिं तु सारथिं विद्धि मनः प्रग्रहमेव च ॥ ३ ॥

ātmānaṃ rathinaṃ viddhi śarīraṃ ratham eva tu ।
buddhiṃ tu sārathiṃ viddhi manaḥ pragraham eva ca ॥ 3 ॥

3. „Wiedz, że ātman jest panem rydwanu; ciało to rydwan; buddhi to woźnica; a umysł to wodze.”

Komentarz:

ĀTMAN: Tutaj słowo to nie oznacza Czystej Świadomości, która nie jest powiązana z ciałem ani żadnym przedmiotem materialnym. Oznacza dźīwa, czyli żywą istotę, która choć jest identyczna z Czystą Świadomością, pojawia się poprzez mājā jako wcielona dusza podlegająca narodzinom i śmierci, głodowi i pragnieniu i całej reszcie. W przeciwieństwie do Czystej Świadomości, dźīwa jest osobą doświadczającą rezultatów działania.

CIAŁO ETC.: Ciało porównywane jest do rydwanu, ponieważ poruszane jest tu i tam przez narządy zmysłów, które porównuje się do koni.

BUDDHI ETC.: Słowo buddhi oznacza zdolność rozróżniania. Hinduscy psychologowie podzielili narządy zmysłów na dwie grupy: zewnętrzne i wewnętrzne. Pierwsza grupa składa się z organów działania i organów percepcji. Organami działania są ręce, stopy, język oraz narządy prokreacji i wydalania. Narządami percepcji są oczy, uszy, nos, skóra i język. Organ wewnętrzny jest znany pod czterema nazwami w zależności od jego różnych funkcji: manas, czyli umysł, charakteryzujący się wątpliwościami i wolą; buddhi, czyli intelekt, obdarzony mocą rozróżniania i determinacji; ćitta, czyli substancja umysłu, która jest magazynem przeszłych wrażeń; oraz aham, czyli ego, charakteryzujące się świadomością „ja”. W swoim działaniu człowiek jest głównie zależny od buddhi, która określa, co powinien robić i od czego powinien się powstrzymywać.

UMYSŁ ETC.: Poprzez umysł, buddhi kieruje zmysły do odpowiednich obiektów, tak jak woźnica prowadzi konie właściwą ścieżką za pomocą wodzy.

Wers 1.3.4

इन्द्रियाणि हयानाहुर्विषयाँ स्तेषु गोचरान् ।
आत्मेन्द्रियमनोयुक्तं भोक्तेत्याहुर्मनीषिणः ॥ ४ ॥

indriyāṇi hayān āhur viṣayāṃsteṣu gocarān ।
ātmendriyamanoyuktaṃ bhoktety āhur manīṣiṇaḥ ॥ 4 ॥

4. „Mówią, że zmysły to konie; przedmioty to drogi. Mądrzy nazywają ātmana – zjednoczonego z ciałem, zmysłami i umysłem – podmiotem radości.”

Komentarz:

ZMYSŁY ETC.: Pięć narządów percepcji i pięć organów działania porównuje się do koni, ponieważ ciągną ciało tu i tam.

PRZEDMIOTY ETC.: Różne przedmioty – w tym forma, dotyk, zapach, smak i dźwięk – to drogi, którymi podążają zmysły.

ĀTMAN ETC.: Słowo ātman oznacza tutaj indywidualną duszę. Najwyższa Jaźń, czyli Czysta Świadomość nie może cieszyć się żadnym względnym doświadczeniem. Pod wpływem mājā Najwyższa Jaźń pojawia się jako indywidualna dusza wyposażona w umysł, buddhi i inne narządy. To właśnie ta druga doświadcza różnych obiektów we względnym wszechświecie.

Za pomocą dyscyplin duchowych, które zostaną teraz opisane, indywidualna dusza porzuca te fałszywe nałożenia i uświadamia sobie swoją prawdziwą naturę. W rzeczywistości dźīwa i Brahman nie mogą być dwiema różnymi istotami; gdyż w takim przypadku dźīwa nigdy nie mogłaby stać się Brahmanem. Byt nie jest w stanie całkowicie odrzucić swojej natury i stać się czymś zupełnie innym. Jeśli wolna wola, działanie i radość z rezultatów są istotnymi cechami duszy, wówczas nigdy nie będzie ona Brahmanem, który jest od nich całkowicie wolny. Podobnie jak miraż na pustyni, stan dźīwa jest fałszywie nałożony na Brahmana.

Szkodliwy skutek nierozróżniającego intelektu i niekontrolowanego umysłu:

Wers 1.3.5

यस्त्वविज्ञानवान्भवत्ययुक्तेन मनसा सदा ।
तस्येन्द्रियाण्यवश्यानि दुष्टाश्वा इव सारथेः ॥ ५ ॥

yas tv avijñānavān bhavaty ayuktena manasā sadā ।
tasyendriyāṇy avaśyāni duṣṭāśvā iva sāratheḥ ॥ 5 ॥

5. „Jeśli buddhi, będąc powiązana z umysłem który jest zawsze rozproszony, utraci swą zdolność rozróżniania, wtedy zmysły wymkną się spod kontroli, niczym rozszalałe konie woźnicy.”

Komentarz:

UMYSŁ ETC.: Rozproszony umysł jest jak wodze, których woźnica nie trzyma mocno.

UTRACI ETC.: To znaczy nie potrafi określić, co jest dobre, a co złe, jak niewykwalifikowany woźnica, który nie wie, jaką ścieżką ma podążać, a jakiej unikać.

ZMYSŁY: Naturalną tendencją konia jest dziki bieg; może zostać jednak wyszkolony i podporządkowany kontroli woźnicy, który trzyma wodze mocno w swych dłoniach. Zmysły także są z natury porywcze; jednakże mogą być trenowane i kontrolowane przez rozróżniającą buddhi poprzez skupiony umysł.

Dobry rezultat rozróżniającego intelektu i dobrze kontrolowanego umysłu:

Wers 1.3.6

यस्तु विज्ञानवान्भवति युक्तेन मनसा सदा ।
तस्येन्द्रियाणि वश्यानि सदश्वा इव सारथेः ॥ ६ ॥

yas tu vijñānavān bhavati yuktena manasā sadā ।
tasyendriyāṇi vaśyāni sadaśvā iva sāratheḥ ॥ 6 ॥

6. „Ale jeśli buddhi, powiązana z umysłem, który jest zawsze powściągliwy, posiada zdolność rozróżniania, wtedy zmysły zostają opanowane niczym dobre konie woźnicy.”

Komentarz:

Duchowy aspirant, który dzięki kontroli umysłu jest w stanie odróżnić dobro od zła, może wykorzystać swoje narządy zmysłów na swoją korzyść i ostatecznie osiągnąć cel. Dla niego narządy zmysłów nie stanowią żadnej przeszkody.

Zło wynikające z braku samokontroli:

Wers 1.3.7

यस्त्वविज्ञानवान्भवत्यमनस्कः सदाऽशुचिः ।
न स तत्पदमाप्नोति संसारं चाधिगच्छति ॥ ७ ॥

yas tv avijñānavān bhavaty amanaskaḥ sadāśuciḥ ।
na sa tat padam āpnoti saṃsāraṃ cādhigacchati ॥ 7 ॥

7. „Jeśli buddhi, będąc powiązana z rozproszonym umysłem, traci zdolność rozróżniania i dlatego zawsze pozostaje nieczysta, wówczas wcielona dusza nigdy nie osiąga celu, lecz wchodzi w krąg narodzin.”

Komentarz:

NIECZYSTA: Człowiek pozbawiony rozeznania i wewnętrznego spokoju ulega wpływowi zmysłów. Kiedy zmysły pozostają nieskrępowane, człowiek popełnia grzech, który z kolei zanieczyszcza umysł.

OKRĄG NARODZIN: To znaczy życie samsāra.

Dobry efekt samokontroli:

Wers 1.3.8

यस्तु विज्ञानवान्भवति समनस्कः सदा शुचिः ।
स तु तत्पदमाप्नोति यस्माद्भूयो न जायते ॥ ८ ॥

yas tu vijñānavān bhavati samanaskaḥ sadā śuciḥ ।
sa tu tat padam āpnoti yasmād bhūyo na jāyate ॥ 8 ॥

8. „Ale jeśli buddhi, będąc powiązana z powściągliwym umysłem, posiada zdolność rozróżniania i dlatego zawsze pozostaje czysta, wówczas wcielona dusza osiąga cel, z którego nie rodzi się na nowo.”

Komentarz:

Ten, kto urzeczywistnił Brahmana, nie rodzi się na nowo w świecie ignorancji. Uświadomiwszy sobie iluzoryczność czasu, przestrzeni i przyczynowości, nie poddaje się więcej ich wpływowi. Nie oznacza to jednak w żadnym wypadku, że taka osoba przestaje istnieć. Wręcz przeciwnie, staje się jednym z Brahmanem, Absolutnym Istnieniem. Wszystko, co można o niej powiedzieć, to to, że jest wolna od niewiedzy i złudzeń. Budzi się ze snu o iluzorycznej indywidualności.

Jaki jest cel?

Wers 1.3.9

विज्ञानसारथिर्यस्तु मनः प्रग्रहवान्नरः ।
सोऽध्वनः पारमाप्नोति तद्विष्णोः परमं पदम् ॥ ९ ॥

vijñānasārathir yas tu manaḥpragrahavān naraḥ ।
so 'dhvanaḥ pāram āpnoti tad viṣṇoḥ paramaṃ padam ॥ 9 ॥

9. „Człowiek, który rozróżnia swego woźnicę i mocno trzyma wodze umysłu, dociera do końca drogi; i to jest najwyższa pozycja Wisznu.”

Komentarz:

DOCIERA ETC.: Cel, jakim są ludzkie narodziny, zostaje osiągnięty przez tego, kto kontroluje swój umysł i rozróżnia Jaźń od nie-Jaźni oraz kto kontempluje Ātmana. Czysty w sercu i wolny od wszelkich przeszkód, uzyskuje nieprzerwaną wizję Brahmana; nie daje się zwieść życiu w ignorancji w świecie nazw i form.

WISZNU: To znaczy Brahman, który jest wszechprzenikającą Świadomością. Nazywa się go także Wāsudewa, ponieważ wszystkie stworzone istoty zamieszkują tę samoświetlną Rzeczywistość.

Wersety od trzeciego do dziewiątego opisują znaczenie samokontroli i sposoby jej osiągnięcia. Walczący aspirant jest wyposażony w ciało, zdolność rozróżniania, umysł i zmysły. Jest otoczony różnymi przedmiotami. Utożsamiając się z ciałem i umysłem, pielęgnuje pragnienia, angażuje się w wiele działań i doświadcza ich skutków. W ten sposób raz po raz przyjmuje ciało we względnym świecie. Jednak z biegiem czasu szuka wolności od narodzin i śmierci oraz cierpień życia. Następnie praktykuje dyscypliny duchowe, z których najważniejszą jest samokontrola. Ale ta kontrola nie oznacza umartwienia ciała, zmysłów czy jakiejkolwiek innej zdolności. Wszystkie one są konieczne, jeśli człowiek ma osiągnąć swój cel; ale muszą być odpowiednio trenowane i kontrolowane. Obrazowo opisuje to ilustracja rydwanu, który może zabrać jeźdźca do celu tylko wtedy, gdy jest dobrze zbudowany, gdy woźnica zna drogę, gdy wodze są mocne, konie mocno trzymane, a drogi dobrze wybrane. Aspirant do Wolności powinien posiadać zdrowe ciało i energiczne narządy, niezachwianą zdolność rozróżniania i niezakłócony umysł. Jego rozróżnianie powinno kierować zmysłami tak, aby doświadczały tylko tych obiektów, które są pomocne w samopoznaniu. Jeśli, przeciwnie, jego ciało, umysł lub jakakolwiek inna władza zostanie zraniona lub stłumiona, nie będzie mógł osiągnąć celu, podobnie jak jeździec nie może dotrzeć do celu, jeśli rydwan i inne wymienione powyżej akcesoria nie będą w dobrym stanie. Katha Upaniszad podkreśla tutaj rozróżnienie i wewnętrzny spokój jako dwa najważniejsze elementy praktyki samokontroli.

Czy cel opisany w poprzednim wersecie leży w jakimś zewnętrznym, odległym regionie, do którego można dotrzeć, podążając określoną ścieżką? Według Wedānty cel leży w samym człowieku. Nie ma go ani w niebie, ani nigdzie indziej w przestrzeni. Jest to najgłębsza Jaźń człowieka, która pozostaje ukryta z powodu jego ignorancji. Gdy tylko ignorancja zostanie rozwiana, poznaje on swoją Jaźń. W poniższych wersetach Jaźń jest wskazana jako bardzo subtelna esencja, a dokonuje się tego poprzez odróżnienie Ją od zmysłów, umysłu i wszystkich innych rzeczy materialnych.

Wers 1.3.10-11

इन्द्रियेभ्यः परा ह्यर्था अर्थेभ्यश्च परं मनः ।
मनसस्तु परा बुद्धिर्बुद्धेरात्मा महान्परः ॥ १० ॥
महतः परमव्यक्तमव्यक्तात्पुरुषः परः ।
पुरुषान्न परं किंचित्सा काष्ठा सा परा गतिः ॥ ११ ॥

indriyebhyaḥ parā hy arthā arthebhyaś ca paraṃ manaḥ ।
manasas tu parā buddhir buddher ātmā mahān paraḥ ॥ 10 ॥
mahataḥ param avyaktam avyaktāt puruṣaḥ paraḥ ।
puruṣān na paraṃ kiṃcit sā kāṣṭhā sā parā gatiḥ ॥ 11 ॥

10-11. „Poza zmysłami znajdują się przedmioty; poza przedmiotami jest umysł; poza umysłem, intelekt; poza intelektem, Wielki Ātman; poza Wielkim Ātmanem, Nieprzejawione; poza Nieprzejawionym, Puruszą. Poza Puruszą nie ma nic: to jest kres, Najwyższy Cel.”

Komentarz:

[Do zrozumienia tekstu konieczna jest podstawowa znajomość kosmologii i psychologii wedāntycznej. Pierwsza manifestacja Czystego Brahmana, ze względu na Jego związek z adźñāna nazywana jest Nieprzejawionym. To ostatnie można porównać do nasionka tuż przed wypuszczeniem pędu. Pierwszą istotą, która wyłoniła się z Nieprzejawionego jest Hiraṇjagarbha, znany również pod innymi epitetami, jak Brahmā (Dusza Świata lub Kosmiczny Umysł) i Prāṇa (Kosmiczne Życie). Ponownie, z Brahmana związanego z adźñāna ewoluuje pięć elementów, mianowicie ākāśa (przestrzeń), wāju (powietrze), agni (ogień), ap (woda) i prythiwi (ziemia). W miarę ewolucji pozostają w subtelnym i niezłożonym stanie, obdarzone odpowiednio swoimi unikalnymi atrybutami, mianowicie dźwiękiem, dotykiem, formą, smakiem i zapachem. Dźwięk jest atrybutem ākāśa; dotyk wāju; forma agni; i tak dalej. Z subtelnych elementów ewoluują subtelne ciała żywych istot i elementy zgrubne. Ciało subtelne składa się z pięciu organów percepcji, intelektu, umysłu, pięciu organów działania i pięciu prāṇa. Narządami percepcji są uszy, skóra, oczy, język i nos. Są one wytwarzane odpowiednio z cząstek sattwy przestrzeni, powietrza, ognia, wody i ziemi. (Mājā, która jest materialną przyczyną, czyli upādāna-kāraṇa wszechświata, składa się z trzech guṇa, mianowicie sattwa, radźas i tamas. Te guṇa są obecne we wszystkich wytworach mājā, czyli natury. Dlatego każdy z pięciu elementów je zawiera.) W ten sposób narząd słuchu powstaje z cząstek sattwa ākāśa; narząd dotyku z cząstek sattwa wāju; i tak dalej. Umysł, buddhi, ćitta i ahamkāra powstają z połączonych cząstek sattwa pięciu subtelnych elementów. Organ wewnętrzny (antaḥkaraṇa) nazywany jest manasem (umysłem) gdy rozważa zalety i wady danego obiektu. Kiedy podejmuje decyzje, nazywa się to buddhi (intelektem). Ćitta (materia umysłu lub pamięć) to ten aspekt organu wewnętrznego, który pamięta. Ahamkāra (egoizm) charakteryzuje się świadomością „ja”. Pięć narządów działania (narząd mowy, ręce, stopy oraz narządy wydalania i tworzenia) powstają odpowiednio z cząstek radźas przestrzeni, powietrza, ognia, wody i ziemi. Pięć prāṇa (prāṇa, apāna, wjāna, udana i samāna) powstaje z połączonych cząstek radźas pięciu subtelnych elementów. Następnie subtelne elementy łączą się ze sobą i tworzą pięć zgrubnych elementów, mianowicie widzialną przestrzeń, powietrze, ogień, wodę i ziemię. Niezależnie od tego, czy są one zgrubne czy subtelne, tylko te pięć elementów występuje w naturze. Pięć narządów zmysłów człowieka nie jest w stanie uchwycić niczego innego. Z pięciu zgrubnych elementów ewoluuje zgrubny wszechświat fizyczny, zgrubne (materialne) ciała żywych istot oraz jedzenie i picie, dzięki którym te materialne ciała się utrzymują. (Szczegółowy opis kosmologii czytelnik może znaleźć w jakimkolwiek autorytatywnym traktacie wedyjskim takim jak Wedāntasāra czy Pañćadaśi.) Można tutaj stwierdzić, że celem kosmologii wedāntycznej jest wyjaśnienie wszechświata i jego pochodzenia w taki sposób, że może ustanowić jedyną rzeczywistość Brahmana, poza którym wszechświat jest nieważny zarówno z punktu widzenia rzeczywistości jak i z punktu widzenia ostatecznej wartości. W najgłębszym doświadczeniu duchowym okazuje się, że wszechświat materialny nie istnieje. Dla filozofów Wedānty o wiele ważniejsze jest urzeczywistnienie Brahmana niż analiza czy zrozumienie wszechświata. Interpretacja świata zjawisk nie może prowadzić do zaprzeczenia Brahmanowi. Znajomość świata musi prowadzić do poznania Brahmana; w przeciwnym razie taka wiedza jest bez znaczenia. Prawdziwym celem kosmologii wedyjskiej jest pomoc uczniowi w urzeczywistnieniu Brahmana, a nie tylko wyjaśnienie wszechświata imion i form.]

POZA: Słowo w tym tekście to para, które Śaṅkarāćārja wyjaśnia jako subtelniejsze, większe i bardziej wewnętrzne. Zatem przedmioty są subtelniejsze, większe i bardziej wewnętrzne niż zmysły. Są wewnętrzną treścią zmysłów.

ZMYSŁY: Zgrubne (materialne) narządy percepcji i działania.

PRZEDMIOTY: Słowo to oznacza tutaj subtelne żywioły elementarne. Są poza zmysłami, czyli są od nich wyższe i subtelniejsze, ponieważ z nich powstają zmysły. Chociaż pięć obiektów (elementów) istnieje niezależnie od zmysłów, to jednak ich istnienia nie można dostrzec bez zmysłów. Dlatego, jak mówi Śaṅkarāćārja w swoim komentarzu, przedmioty tworzą zmysły, dzięki czemu można je (przedmioty) uchwycić.

UMYSŁ: Umysł jest lepszy od obiektów, ponieważ znajdują się one pod jego kontrolą. Jest on wewnętrzną treścią obiektów. Umysł jest subtelną formą materii.

INTELEKT: Intelekt, czyli buddhi, przewyższa umysł, ponieważ dochodzi do wniosków dotyczących wątpliwości wzbudzonych przez umysł.

WIELKI ĀTMAN: Hiraṇjagarbha, czyli pierwsza namacalna manifestacja Absolutu we względnym wszechświecie.

NIEPRZEJAWIONY: To znaczy Brahman, czyli Absolut, związany z niezróżnicowaną adźñāna. Sam Absolut jest poza relacjami przyczynowymi. Nieprzejawiony jest ostateczną przyczyną wszystkich przyczyn i skutków postrzeganych we wszechświecie materialnym. Nazwy i formy tkwią w nim w stanie potencjalnym. Jak już powiedziano, Nieprzejawione można porównać do nasionka gotowego wykiełkować. Dlatego nazywa się to nasieniem stworzenia. Prakryti, mājā, Nieprzejawione i Awjakta (Niewyrażone) są synonimami.

PURUSZA: Duch, który wypełnia wszystko lub który mieszka w ciele. Jest Absolutem, Brahmanem, Najwyższym Celem, który jest opisany jako Czysta Świadomość pozbawiona wszelkich atrybutów.

KRES: Wszystkie przedmioty, subtelne i zgrubne zostają ostatecznie wchłonięte przez Absolut. Różne istoty opisane w tekście w rosnącym stopniu subtelności ostatecznie łączą się w Brahmanie, Rzeczywistości leżącej u podstaw wszystkich rzeczy.

NAJWYŻSZY CEL: Urzeczywistnienie Brahmana jest ostatecznym celem ewolucji. Kto to osiągnie, nigdy nie wraca do świata względności.

Poznać Ātmana w rzeczywistości oznacza osiągnąć Ātmana. To, że Ātmana nie należy mylić ze zmysłami, umysłem, intelektem i resztą, zostało pokazane w poprzednim wersecie. Gdyby ten Ātman, czyli Brahman, istniał na zewnątrz, w przestrzeni, człowiek po osiągnięciu Go mógłby Go ponownie utracić. Ale jak już powiedziano jest to najgłębsza istota człowieka, która pozostaje zakryta jedynie z powodu niewiedzy. Wiedza niszczy tę niewiedzę i odsłania Jaźń.

Wers 1.3.12

एष सर्वेषु भूतेषु गूढोऽऽत्मा न प्रकाशते ।
दृश्यते त्वग्र्यया बुद्ध्या सूक्ष्मया सूक्ष्मदर्शिभिः ॥ १२ ॥

eṣa sarveṣu bhūteṣu gūḍho 'tmā na prakāśate ।
dṛśyate tv agryayā buddhyā sūkṣmayā sūkṣmadarśibhiḥ ॥ 12 ॥

12. „Ta Jaźń ukryta we wszystkich istotach nie jaśnieje; lecz subtelni widzący widzą To poprzez swe jednopunktowe i subtelne intelekty.”

Komentarz:

UKRYTA: Wedāntyści podają ilustrację słońca, które choć jest ognistą kulą i wielokrotnie większą od Ziemi, może zostać ukryte za chmurą – nawet wtedy jego blask pozostaje nieprzyćmiony.

WSZYSTKICH ISTOTACH: Ta sama boska Jaźń, czyli Czysta Świadomość, mieszka we wszystkich istotach. To ciało stworzone przez niewiedzę odpowiada za różnorodność dostrzeganą we wszechświecie.

NIE JAŚNIEJE ETC.: Jaźń jest nieznana nieczystemu umysłowi. Dlatego nieświadomy człowiek utożsamia się z ciałem, zmysłami i innymi przedmiotami materialnymi.

SUBTELNI WIDZĄCY: Ci, którzy potrafią dostrzec różne stopnie subtelności w różnych przedmiotach materialnych opisanych w dwóch poprzednich wersetach i odróżnić je od Ātmana, który jest najsubtelniejszy ze wszystkich.

JEDNOPUNKTOWE: Umysł staje się skupiony na jednym punkcie poprzez praktykę koncentracji i samokontroli.

SUBTELNE INTELEKTY: Intelekt staje się zdolny do subtelnej percepcji duchowej poprzez ciągłą medytację nad tożsamością Brahmana i Ātmana.

„Każda żywa istota jest w rzeczywistości Najwyższym Brahmanem. Jednak pomimo otrzymania takiego pouczenia, człowiek nie pojmuje prawdy, że jest Najwyższą Jaźnią. Przeciwnie, bez jakiegokolwiek pouczenia, cokolwiek sobie powtarza: „Jestem synem takiej a takiej osoby” i z Ātmanem myli ogół ciała, zmysłów i umysłu, który w rzeczywistości jest nie-Jaźnią i jest postrzegane przez Jaźń jako przedmiot, jak każdy inny przedmiot, taki jak garnek czy słoik. Niestety, jak głęboka, niezgłębiona i nieprzenikniona jest ta boska mājā! ‘Zakryty przez Moją mājā zrodzoną z gun, nie jestem objawiony wszystkim. Ten zwiedziony świat nie zna Mnie jako nienarodzonego i wiecznego.’ (B.G. VII. 25.)” (Śaṅkarāćārja)

Metoda wchłonięcia w Brahmana jest odwrotnością procesu manifestacji.

Wers 1.3.13

यच्छेद्वाङ्मनसी प्राज्ञस्तद्यच्छेज्ज्ञान आत्मनि ।
ज्ञानमात्मनि महति नियच्छेत्तद्यच्छेच्छान्त आत्मनि ॥ १३ ॥

yacched vāṅmanasī prājñas tad yacchej jñāna ātmani ।
jñānam ātmani mahati niyacchet tad yacchecchānta ātmani ॥ 13 ॥

13. „Mądry człowiek powinien połączyć swą mowę ze swoim umysłem, a umysł ze swoim intelektem. Powinien połączyć swój intelekt z Kosmicznym Umysłem i Kosmiczny Umysł ze Spokojną Jaźnią.”

Komentarz:

POWINIEN POŁĄCZYĆ ETC.: Odniesienie dotyczy praktyki jogi. Należy powstrzymać czynności zmysłów i skierować uwagę na umysł. Następnie umysł powinien zostać wciągnięty w buddhi, czyli zdolność rozróżniania. Następnie aspirant powinien zatopić buddhi w Kosmicznym Umyśle, czyli Hiraṇjagarbha. Innymi słowy, powinien uczynić swój umysł tak czystym jak Kosmiczny Umysł, który jest wolny od wszelkich wyobrażeń o odrębnej indywidualności. Wreszcie, cienka zasłona Kosmicznego Umysłu powinna zostać rozdarta, a poszukiwacz powinien połączyć się z Absolutem, który jest spokojny z powodu całkowitego braku jakiegokolwiek rozróżnienia lub różnicy, czy to w odniesieniu do innych, czy w Sobie.

MOWA: Oznacza wszystkie narządy zmysłów.

INTELEKT: Buddhi bardziej odzwierciedla blask Ātmana niż umysł czy manas.

POŁĄCZYĆ SWÓJ INTELEKT itd.: Intelekt jest upādhi, czyli ograniczającym dodatkiem dźīwa, czyli duszy indywidualnej: to znaczy, że Ātman, kiedy jest uwarunkowany przez buddhi, pojawia się jako dusza indywidualna. Na tym etapie praktyki dusza traci swoją indywidualność w Duszy Kosmicznej i staje się z nią jednością. Hiraṇjagarbha jest powiązany z upādhi kosmicznego ciała i umysłu.

SPOKOJNE JAŹŃ: Niezmienna i najgłębsza Jaźń wszystkich, wolna od atrybutów i będąca niezmiennym Świadkiem zmian zachodzących w ciele i umyśle.

Niczym dobroczynna matka, Upaniszad nawołuje wszystkich do kultywowania Samopoznania, ponieważ jedynie to prowadzi do Pokoju i Błogosławieństwa.

Wers 1.3.14

उत्तिष्ठत जाग्रत प्राप्य वरान्निबोधत ।
क्षुरस्य धारा निशिता दुरत्यया दुर्गं पथस्तत्कवयो वदन्ति ॥ १४ ॥

uttiṣṭhata jāgrata prāpya varān nibodhata ।
kṣurasya dhārā niśitā duratyayā durgaṃ pathas tat kavayo vadanti ॥ 14 ॥

14. „Powstań! Obudź się! Przyjdź do wielkich i ucz się. Jak ostra krawędź brzytwy jest ta ścieżka, tak mówią mądrzy – trudna do kroczenia i trudna do przejścia.”

Komentarz:

POWSTAŃ: To znaczy ze snu niewiedzy, który wywołuje sny o przedmiotach doczesnych i jest przyczyną wszelkiej nędzy.

WIELKICH: Oświeceni nauczyciele.

UCZ SIĘ: Wiedzę o własnej tożsamości z Brahmanem.

TĘ ŚCIEŻKĘ: Ścieżka wiedzy i rozróżniania, która prowadzi do Brahmana.

Zdezorientowany podróżnik na pustyni widzi miraż i biegnie w stronę wody, na próżno oczekując, że ugasi pragnienie. Człowiek w ciemności myli linę z wężem i drży z nieuzasadnionego strachu. Kiedy jednak mądra osoba odkryje prawdziwą naturę pustyni i liny, ci, którzy dali się zwieść, nie cierpią już z powodu fałszywych oczekiwań i lęków. Odzyskują spokój ducha. Podobnie zwiedziony człowiek, który łączy Ātmana z imieniem, formą i działaniem i przez niewiedzę uważa Go za działającego, narzędzie i podmiot cieszący się owocami działania, poddaje się fałszywym oczekiwaniom i fałszywemu strachowi oraz doświadcza niekończących się nieszczęść. Kiedy jednak dzięki instrukcjom oświeconego nauczyciela osiągnie Wiedzę o Jaźni, uwalnia się od niewiedzy, uświadamia sobie iluzoryczną naturę wielorakich obiektów i cieszy się spokojem. Droga do Poznania Jaźni jest niezwykle trudna. Kandydat proszony jest o praktykowanie dyscypliny związanej z rozróżnianiem, zgodnie z instrukcjami nauczyciela.

Subtelny charakter celu:

Wers 1.3.15

अशब्दमस्पर्शमरूपमव्ययं तथाऽरसं नित्यमगन्धवच्च यत् ।
अनाद्यनन्तं महतः परं ध्रुवं निचाय्य तन्मृत्युमुखात् प्रमुच्यते ॥ १५ ॥

aśabdam asparśam arūpam avyayaṃ tathārasaṃ nityam agandhavacca yat ।
anādy anantaṃ mahataḥ paraṃ dhruvaṃ nicāyya tan mṛtyumukhāt pramucyate ॥ 15 ॥

15. „Uświadomiwszy sobie Ātmana, który jest bezdźwięczny, nieuchwytny, bezkształtny, niezniszczalny, a także pozbawiony smaku, wieczny i bezwonny; uświadomiwszy sobie To, co nie ma początku ani końca, poza Wielkim i niezmienne – zostaje się uwolnionym ze szczęk śmierci.”

Komentarz:

BEZDŹWIĘCZNY ETC.: Atrybuty dźwięku, dotyku, formy, smaku i zapachu są powiązane ze zmysłami. Są to właściwości materii. Ale Ātman, będący Czystą Świadomością, jest całkowicie różny od materii i dlatego pozbawiony jest cech materialnych.

NIE MA POCZĄTKU: To, co powstaje z przyczyny ma początek i dlatego nie jest wieczne. Ātman przekracza przyczynowość i jest ostateczną podstawą wszystkiego. Jest To wszechprzenikająca esencja wszystkiego. Dlatego To nie ma początku.

WIELKIM: Kosmiczny umysł. To także podlega zmianom.

UWOLNIONYM ETC.: To znaczy osiąga się Nieśmiertelność. Wiedza o Ātmanie jest Nieśmiertelnością: poznający staje się Ātmanem. Nieznajomość Ātmana oznacza śmierć; albowiem niewiedza rodzi pragnienie, a pragnienie popycha do działania. Człowiek rodzi się raz po raz we względnym świecie, aby zbierać owoce swojego działania. Przechodzi przez cykl narodzin i śmierci dotąd, dopóki pielęgnuje pragnienia, wykonuje działania i tęskni za ich rezultatami. Będzie to robił tak długo, jak długo pozostanie nieświadomy swojej prawdziwej natury. Kiedy jednak uświadomi sobie, że jest nieskończonym Ātmanem, ucieleśnieniem Pokoju i Błogości, wówczas uwalnia się od niewiedzy, pragnień i działania i zostaje wyzwolony od śmierci.

Upaniszad wychwala Wiedzę omówioną w tym rozdziale:

Wers 1.3.16

नाचिकेतमुपाख्यानं मृत्युप्रोक्तँ सनातनम् ।
उक्त्वा श्रुत्वा च मेधावी ब्रह्मलोके महीयते ॥ १६ ॥

nāciketam upākhyānaṃ mṛtyuproktaṃ sanātanam ।
uktvā śrutvā ca medhāvī brahmaloke mahīyate ॥ 16 ॥

16. „Mędrzec, który usłyszał i opowiedział wieczną historię Naćiketā, opowiedzianą przez Śmierć, jest uwielbiany w świecie Brahmana.”

Komentarz:

OPOWIEDZIAŁ: Do wykwalifikowanych uczniów.

USŁYSZAŁ: Od kompetentnego nauczyciela.

WIECZNA HISTORIA: Jest taką dlatego, ponieważ Wedy są wieczne. Upaniszad stanowi część Wed.

UWIELBIANY ETC.: Oznacza to, że zostaje obdarzony nieskończoną chwałą Brahmana.

Zwyczajem jasnowidzów wedyjskich jest to, że kończą swoje nauki wychwalaniem rezultatów, aby zwrócić na nie uwagę uczniów.

Wers 1.3.17

य इमं परमं गुह्यं श्रावयेद् ब्रह्मसंसदि ।
प्रयतः श्राद्धकाले वा तदानन्त्याय कल्पते ।
तदानन्त्याय कल्पत इति ॥ १७ ॥

ya imaṃ paramaṃ guhyaṃ śrāvayed brahmasaṃsadi ।
prayataḥ śrāddhakāle vā tad ānantyāya kalpate ।
tad ānantyāya kalpata iti ॥ 17 ॥

17. „A ten, kto praktykując samokontrolę, recytuje najwyższy sekret na zgromadzeniu brāhminów lub podczas ceremonii śrāddha, osiąga w ten sposób nieskończone nagrody. Tak, otrzymuje on nieskończone nagrody.”

Komentarz:

RECYTUJE: To znaczy recytuje tekst i wyjaśnia jego znaczenie.

NAJWAŻNIEJSZY SEKRET: Historia dotyczy Ātmana, który pozostaje głęboką tajemnicą dla nieoświeconych.

ŚRĀDDHA: Pośmiertna ceremonia Hinduistów, podczas której ofiarowuje się jedzenie i napoje dla zadowolenia zmarłych dusz. Całkiem stosowne jest, aby przy tego rodzaju okazji recytowano i wyjaśniano Katha Upaniszadę, opisującą nieśmiertelność i boskość duszy.

Tutaj Kończy się Rozdział Trzeci Pierwszej Części Kaṭha Upaniszad.