Wers 2.3.1

ऊर्ध्वमूलोऽवाक्शाख एषोऽश्वत्थः सनातनः ।
तदेव शुक्रं तद्ब्रह्म तदेवामृतमुच्यते ।
तस्मिँल्लोकाः श्रिताः सर्वे तदु नात्येति कश्चन ।
एतद्वै तत् ॥ १ ॥

ūrdhvamūlo avākśākha eṣo 'śvatthaḥ sanātanaḥ ।
tad eva śukraṃ tad brahma tad evāmṛtam ucyate ।
tasmiṃllokāḥ śritāḥ sarve tad u nātyeti kaścana ।
etad vai tat ॥ 1 ॥

1. „To jest tym wiecznym Drzewo Aśwattha z korzeniem powyżej i gałęziami poniżej. Rzeczywiście, tamten korzeń nazywany jest Jasnością; Tamto jest Brahmanem i tylko Tamto jest Nieśmiertelne. W Tamtym zawarte są wszystkie światy i żaden nie może wyjść poza. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Komentarz:

WIECZNE: Drzewo Samsāry, czyli względny wszechświat, charakteryzuje się ciągłą serią narodzin i śmierci, bez początku i końca. Jedynym sposobem, aby je przeciąć jest poznanie i uświadomienie sobie tożsamości Ātmana z Brahmanem.

DRZEWO AŚWATTHA: Dobrze znane indyjskie drzewo figowe, które opuszcza swoje gałęzie, aby zapuściły korzenie i utworzyły nowe pędy, z jednego drzewa wyrasta w coś w rodzaju lasu.

KORZEŃ POWYŻEJ: W zwykłym drzewie korzeń palowy sięga w dół; ale w Drzewie Samsāry ten korzeń jest wysoko. Korzeniem jest Brahman, który jest ostateczną przyczyną wszystkiego. Według niedualistycznej Wedānty Absolut (Nirguṇa Brahman) wykracza poza kategorię przyczynowości. Brahman z mājā (Saguṇa Brahman) jest korzeniem wszechświata. Jednakże Mājā nie istnieje niezależnie od Brahmana. Zatem Saguṇa Brahman jest w rzeczywistości tym samym, co Absolut.

GAŁĘZIE PONIŻEJ: Niebo, ziemia, piekło i wszystkie inne sfery względnej egzystencji zamieszkałe przez dusze wcielone lub bezcielesne opisane są tutaj jako rozciągające się w dół gałęzie Drzewa Wszechświata. Lub gałęzie mogą oznaczać takie kosmiczne zasady, jak uniwersalny umysł (mahat), świadomość Ja (ahamkāra) i pięć subtelnych elementów (tanmātrā).

TAMTEN KORZEŃ: To znaczy, korzeń wszechświata.

JASNOŚCIĄ: Samoświetlny, ponieważ jest Czystą Świadomością.

BRAHMAN: O niezrównanym majestacie.

W TAMTYM ZAWARTE…: Wszechświat imion i form zostaje nałożony przez mājā na Brahmana niczym miraż na pustyni. Tak jak miraż powstaje z pustyni, spoczywa na niej, a kiedy prawda zostaje poznana, ostatecznie znika na pustyni, tak też wszechświat powstaje z Brahmana, spoczywa w Nim i ostatecznie znika w Brahmanie. Tak jak miraż jest postrzegany jako nierzeczywisty gdy znana jest prawda o pustyni, tak też wszechświat imion i form jest postrzegany jako nierealny gdy znana jest prawda o Brahmanie.

ŻADEN ETC.: Skutek nigdy nie może przekroczyć przyczyny. Produkt ze złota nie może przewyższać samego złota. Brahman jest przyczyną, a wszechświat skutkiem.

TO ETC.: Ātman o którego Naćiketā zapytał Króla Śmierci to nikt inny jak Brahman.

Aby zachęcić ludzi do ścieżki wyrzeczenia, Śaṅkarāćārja podaje w swoim komentarzu następujący obrazowy opis Drzewa Wszechświata:

„Wszechświat jest obdarzony niekończącymi się i różnorodnymi nieszczęściami narodzin, starości, śmierci i smutku; z każdą chwilą zmienia swój charakter. Podobnie jak magia, miraż czy zamek w powietrzu, wszechświat jest postrzegany, by ostatecznie zniknąć. Nie jest wieczny, jak drzewo. Ponownie, podobnie jak drzewo bananowca nie ma wewnętrznej substancji. Jest tematem próżnych fantazji wielu głupich heretyków, a jego prawdziwa natura pozostaje nieokreślona przez mądrych poszukiwaczy Prawdy. Ostatecznym korzeniem wszechświata jest Najwyższy Brahman, stwierdzony przez Wedāntę; jego nasieniem jest awidjā, pragnienie, działanie i Nieprzejawione; jego pędem jest Hiraṇjagarbha, w którym łączą się siły wiedzy i działania niższego Brahmana; jego pień składa się z różnych subtelnych ciał żywych istot; jego wyniosły wzrost jest przyspieszany przez zraszanie wodami tęsknoty za rozkoszą. Jego delikatne pędy są różnymi obiektami organów percepcji; jego liśćmi są Wedy, Smryti, logika i inne formy wiedzy i nauczania; jego pięknymi kwiatami są takie czyny, jak różnorodne ofiary, dary i pokuty; jego różnorodne smakami są doświadczeniem radości i smutku; a jego nieskończonymi owocami są niebo i inne płaszczyzny którymi cieszą się żyjące istoty w nagrodę za swoje czyny. Jego liczne korzenie poboczne są ze sobą splecione, zakorzenione w ziemi i zasilane wodami tęsknoty za rezultatami działania. Gniazda na drzewie zbudowały ptaki, to znaczy wszystkie żywe istoty – od Brahmā w dół – które zamieszkują siedem wyższych niebios. Drzewo Wszechświata nieustannie rozbrzmiewa głośnym hałasem, towarzyszącym tańcom, śpiewom, muzyce instrumentalnej, sportowi, aroganckiemu wrzaskowi, śmiechowi, przepychankom, lamentom i okrzykom: „Niestety!” Mam dość!” i „Daj mi spokój!”, wywołanymi radością i płaczem, które są skutkiem szczęścia i nieszczęścia istot żywych. To Drzewo, nieustannie wstrząśnięte silnym wiatrem pragnień i ich owocami, może zostać powalone jedynie przez nieodparty miecz nieprzywiązania, wykuty w ogniu wiedzy o tożsamości Brahmana i Ātmana, jak naucza Wedānta.”

Widok bawełny leżącej na ziemi pozwala człowiekowi poznać istnienie drzewa bawełnowe (bombax ceiba – przyp. tłum.) i jego niewidzialnego korzenia. Podobnie ze wszechświata można wywnioskować istnienie Brahmana, jego niewidzialnej przyczyny. Rozdział trzeci rozpoczyna się z myślą o tym celu.

Można śmiało twierdzić, że Brahman, korzeń wszechświata, dzięki znajomości którego mówi się, że ludzie osiągają nieśmiertelność, nie istnieje i że wszystkie te postrzegane zjawiska powstały z niczego. Twierdzenie zostaje odrzucone:

Wers 2.3.2

यदिदं किं च जगत् सर्वं प्राण एजति निःसृतम् ।
महद्भयं वज्रमुद्यतं य एतद्विदुरमृतास्ते भवन्ति ॥ २ ॥

yad idaṃ kiṃca jagat sarvaṃ prāṇa ejati niḥsṛtam ।
mahad bhayaṃ vajram udyataṃ ya etad vidur amṛtās te bhavanti ॥ 2 ॥

2. „Cokolwiek istnieje – cały wszechświat – wibruje, ponieważ wyszło z Brahmana, który istnieje jako jego Podstawa. Ten Brahman jest wielkim postrachem, jest jak grom w gotowości. Ci, którzy To znają, stają się nieśmiertelni.”

Komentarz:

COKOLWIEK ETC.: Cały wszechświat, skądinąd bezwładny, wibruje życiem, ponieważ jest projekcją Brahmana, który jest samym Życiem. To rzeczywistość Brahmana sprawia, że wszystko we wszechświecie wydaje się rzeczywiste. To rzeczywistość pustyni nadaje mirażowi pozory rzeczywistości.

Dlatego nie można zaprzeczyć istnieniu Brahmana jako przyczynie wszechświata.

GROM W GOTOWOŚCI: Piorun (wadźra) jest straszliwą bronią Indry, którą zabił Wrytrę, króla demonów.

Na widok pana uzbrojonego w dobyty miecz słudzy niezawodnie wykonują jego polecenia; podobnie słońce, księżyc, gwiazdy i planety słuchają poleceń Brahmana, nie pozwalając sobie na chwilę wytchnienia. To moc Brahmana kontroluje ruchy wszechświata. (Patrz Br. Up. III. VIII. 9.)

W jaki sposób wszechświat funkcjonuje dzięki strachowi przed Brahmanem?

Wers 2.3.3

भयादस्याग्निस्तपति भयात्तपति सूर्यः ।
भयादिन्द्रश्च वायुश्च मृत्युर्धावति पञ्चमः ॥ ३ ॥

bhayād asyāgnis tapati bhayāt tapati sūryaḥ ।
bhayād indraś ca vāyuś ca mṛtyur dhāvati pañcamaḥ ॥ 3 ॥

3. „Przez terror Brahmana ogień płonie; ze strachu przed Nim świeci słońce; z przerażenia przed Tym Indra i Wāju oraz piąta, Śmierć, działają.”

Komentarz:

INDRA: Król bogów.

WĀJU: Bóg wiatru.

ŚMIERĆ: Bóg śmierci.

DZIAŁAJĄ: Szybko wykonują swoje funkcje.

To, że ogień, słońce, zmysły (Indra), wiatr (Wāju) i śmierć spełniają swoje funkcje bez najmniejszego odstępstwa od prawa jest wynikiem kontroli sprawowanej nad nimi przez Brahmana, Najwyższego Pana.

Wyzwolenie następuje po uzyskaniu Wiedzy Brahmana.

Wers 2.3.4

इह चेदशकद्बोद्धुं प्राक्षरीरस्य विस्रसः ।
ततः सर्गेषु लोकेषु शरीरत्वाय कल्पते ॥ ४ ॥

iha ced aśakad boddhuṃ prākśarīrasya visrasaḥ ।
tataḥ sargeṣu lokeṣu śarīratvāya kalpate ॥ 4 ॥

4. „Jeśli człowiek jest w stanie urzeczywistnić Brahmana tutaj, przed rozpadem swojego ciała, wówczas zostaje wyzwolony; jeśli nie, jest on ponownie wcielony w stworzonych światach.”

Komentarz:

Według niedualistycznej Wedānty Wiedza o Brahmanie jest Wyzwoleniem. Dusza jest zawsze wolna, oświecona i czysta; mājā, czyli niewiedza, ukrywa Jej naturę i przywołuje iluzoryczne pojęcia indywidualności, pragnień, działań, narodzin, śmierci, odrodzenia i reszty. Kiedy niewiedza zostanie zniszczona, staje się To świadome swojej prawdziwej natury, tego czym zawsze jest. Prawo przyczyny i skutku funkcjonuje w świecie przechodnim, a nie w sferze czystego bytu. Osoba pozbawiona Wiedzy o Brahmanie pada ofiarą stale powtarzającego się cyklu narodzin i śmierci.

Najjaśniejsza wizja Brahmana jest możliwa tylko w tym życiu.

Wers 2.3.5

यथाऽऽदर्शे तथाऽऽत्मनि यथा स्वप्ने तथा पितृलोके ।
यथाऽप्सु परीव ददृशे तथा गन्धर्वलोके छायातपयोरिव ब्रह्मलोके ॥ ५ ॥

yathādarśe tathātmani yathā svapne tathā pitṛloke ।
yathāpsu parīva dadṛśe tathā gandharvaloke chāyātapayor iva brahmaloke ॥ 5 ॥

5. „Jak w lustrze, tak w buddhi; jak we śnie, tak w Świecie Ojców; jak w wodzie, tak Brahmana można zobaczyć w Świecie Gandharwów; jak w świetle i cieniu, tak jest w Świecie Brahmā.”

Komentarz:

JAK W LUSTRZE: Tak, jak wyraźnie widzimy swoje odbicie w czystym lustrze, tak wyraźnie widzimy Brahmana w buddhi.

W BUDDHI: To znaczy w intelekcie oczyszczonym przez samokontrolę i kontemplację, kiedy buddhi stanie się czyste jak nierdzewne lustro. Ostateczne przekonanie o realności Brahmana można osiągnąć jedynie poprzez takie duchowe dyscypliny, jak rozróżnianie, nieprzywiązywanie się, samokontrola i medytacja. Brahman staje się wtedy tak namacalny jak „owoc leżący na dłoni człowieka”. Wiedza o Brahmanie po śmierci lub w różnych niebiosach jest niewyraźna, jak we śnie. Doświadczenia we śnie są na ogół niejasne i zagmatwane, ponieważ stanowią skumulowany produkt pragnień i wrażeń stanu czuwania.

ŚWIECIE OJCÓW: Wizja Ātmana jest niewyraźna w Świecie Ojców, ponieważ człowiek jest tam pochłonięty cieszeniem się owocami przeszłej karmy. Dusze udają się na ten poziom po śmierci, aby doświadczyć skutków swoich działań na ziemi.

JAK W WODZIE: Odbicie ciała jest w wodzie niewyraźne; jego kończyny i różne części nie są jasno określone.

GANDHARWÓW: Klasa półbogów uważana za śpiewaków i muzyków niebiańskich.

ŚWIETLE I CIENIU: To znaczy w bardzo wyraźny sposób.

ŚWIAT BRAHMĀ: Najwyższy poziom we względnym wszechświecie.

W Brahmāloka, czyli w Świecie Brahmā, można uzyskać bardzo jasną wizję Brahmana; lecz ten świat można osiągnąć jedynie poprzez specjalne poświęcenie, oddawanie czci i wiedzę. Sens tekstu jest taki, że Ātmana należy urzeczywistnić tutaj, w tym życiu.

Jak urzeczywistniony jest Ātman? I jaki jest pożytek z Jego urzeczywistnienia?

Wers 2.3.6

इन्द्रियाणां पृथग्भावमुदयास्तमयौ च यत् ।
पृथगुत्पद्यमानानां मत्वा धीरो न शोचति ॥ ६ ॥

indriyāṇāṃ pṛthagbhāvam udayāstamayau ca yat ।
pṛthag utpadyamānānāṃ matvā dhīro na śocati ॥ 6 ॥

6. „Zrozumiawszy, że zmysły mają swoje odrębne pochodzenie i że różnią się od Ātmana, a także, że ich wschodzenie i zachodzenie należy wyłącznie do nich, mądry człowiek nie smuci się już więcej.”

Komentarz:

ZMYSŁY: Narządy percepcji i działania.

ODRĘBNE POCHODZENIE: Według Wedānty pięć narządów percepcji, mianowicie uszy, skóra, oczy, język i nos, powstało odpowiednio z cząstek sattwy pięciu elementów, mianowicie ākāśa ( przestrzeń), wāju (powietrze), tedźas (ogień), ap (woda) i prythiwi (ziemia). Podobnie pięć organów działania, mianowicie narządy mowy, ręce, stopy i dwa niższe narządy, powstało odpowiednio z radźasowego elementu przestrzeni, powietrza, ognia, wody i ziemi. Dlatego narządy mają całkowicie materialną naturę i różnią się od Jaźni, czyli Czystej Świadomości.

WSCHODZENIE I ZATRZYMANIE: Aktywność i brak aktywności. Zmysły i umysł są aktywne w stanach jawy i snu, natomiast pozostają nieaktywne podczas głębokiego snu. Zmiany te nie mają żadnego związku z Ātmanem, który na zawsze pozostaje ich niezmiennym świadkiem. Czysta Świadomość zawsze pozostaje taka sama; dlatego mądry człowiek nigdy się nie smuci.

Powiedziano, że Ātman różni się od zmysłów i że jest najgłębszą Jaźnią ze wszystkich, a ponadto nie można Go urzeczywistnić z zewnątrz. Idea ta została wyrażona w dwóch następujących wersetach:

Wers 2.3.7

इन्द्रियेभ्यः परं मनो मनसः सत्त्वमुत्तमम् ।
सत्त्वादधि महानात्मा महतोऽव्यक्तमुत्तमम् ॥ ७ ॥

indriyebhyaḥ paraṃ mano manasaḥ sattvam uttamam ।
sattvād adhi mahānātmā mahato 'vyaktam uttamam ॥ 7 ॥

7. „Poza zmysłami jest umysł, poza umysłem jest intelekt, wyższy od intelektu jest Wielki Ātman, wyższe od Wielkiego Ātmana jest Nieprzejawione.”

Komentarz:

WIELKI ĀTMAN: Hiraṇjagarbha, który jest całością wszystkich umysłów.

Wers 2.3.8

अव्यक्तात्तु परः पुरुषो व्यापकोऽलिङ्ग एव च ।
यं ज्ञात्वा मुच्यते जन्तुरमृतत्वं च गच्छति ॥ ८ ॥

avyaktāt tu paraḥ puruṣo vyāpako 'liṅga eva ca ।
yaṃ jñātvā mucyate jantur amṛtatvaṃ ca gacchati ॥ 8 ॥

8. „Poza Nieprzejawionym jest Osoba, wszechprzenikająca i niedostrzegalna. Urzeczywistniwszy Go, wcielona jaźń zostaje wyzwolona i osiąga Nieśmiertelność.”

Komentarz:

Znawca Ātmana za życia jest wolny od niewiedzy, a po śmierci osiąga nieśmiertelność.

Jeśli Ātman jest całkowicie niedostrzegalny to jak można Go zobaczyć?

Wers 2.3.9

न संदृशे तिष्ठति रूपमस्य न चक्षुषा पश्यति कश्चनैनम् ।
हृदा मनीषा मनसाऽभिक्लृप्तो य एतद्विदुरमृतास्ते भवन्ति ॥ ९ ॥

na saṃdṛśe tiṣṭhati rūpam asya na cakṣuṣā paśyati kaścanainam ।
hṛdā manīṣā manasābhikﾱpto ya etad vidur amṛtās te bhavanti ॥ 9 ॥

9. „Jego forma nie jest przedmiotem wzroku; nikt nie patrzy na Niego okiem. Można Go poznać, gdy zostanie On objawiony intelektowi wolnemu od wątpliwości i poprzez ciągłą medytację. Ci, którzy to wiedzą, stają się nieśmiertelni.”

Komentarz:

JEGO FORMA ETC.: Ātman jest najgłębszą Świadomością, poprzez którą widziane są wszystkie obiekty składające się nie tylko na świat zewnętrzny, ale także na własne ciało, zmysły, umysł i ego. Są one postrzegane przez Ātmana, który jest wiecznym Podmiotem. Świadomość nie jest dualna i niepodzielna. Charakterystyka materii nie ma na to wpływu. Rozumując w ten sposób, można wywnioskować istnienie Ātmana, ale nie można tego wykazać.

INTELEKTOWI ETC.: Buddhi, czyli intelekt, kontroluje modyfikacje umysłu. Nawet gdy aspirant odsunie swoje zmysły od obiektów, umysł może się na nich zatrzymać. Jest to buddhi, dzięki któremu może powstrzymać rozproszenie umysłu. W tym buddhi, wolnym od najmniejszego cienia wątpliwości objawia się Brahman, ale nie jako przedmiot.

MEDYTACJĘ: Poprzez medytację nabywa się właściwe zrozumienie.

TO: To znaczy jedność Brahmana i Ātmana.

Widać to nawet wśród tych, którzy słyszeli Wedāntę i wydaje się, że rozumieją jej filozofię, są wśród nich tacy, którzy nie mają rzeczywistego doświadczenia jedności dźīwa i Brahmana. Jest to wynikiem pewnych przeszkód, które można usunąć jedynie poprzez praktykę jogi. Praktyka ta została teraz opisana:

Wers 2.3.10

यदा पञ्चावतिष्ठन्ते ज्ञानानि मनसा सह ।
बुद्धिश्च न विचेष्टते तामाहुः परमां गतिम् ॥ १० ॥

yadā pañcāvatiṣṭhante jñānāni manasā saha ।
buddhiś ca na viceṣṭati tām āhuḥ paramāṃ gatim ॥ 10 ॥

10. „Kiedy pięć narzędzi wiedzy stoi nieruchomo wraz z umysłem i kiedy intelekt się nie porusza, nazywa się to Stanem Najwyższym.”

Komentarz:

STOI NIERUCHOMO ETC.: Pięć narządów zmysłów zostaje odsuniętych od odpowiednich obiektów w świecie zewnętrznym, a umysł jest kontrolowany. Intelekt również pozostaje nieruchomy.

Dyscypliny jogi są zalecane w celu uzyskania koncentracji. Samo słuchanie instrukcji z pism świętych i rozmyślanie na ich temat nie usuwa niepokoju ani rozproszenia umysłu.

Czym jest joga? Jak jest praktykowana?

Wers 2.3.11

तां योगमिति मन्यन्ते स्थिरामिन्द्रियधारणाम् ।
अप्रमत्तस्तदा भवति योगो हि प्रभवाप्ययौ ॥ ११ ॥

tāṃ yogam iti manyante sthirām indriyadhāraṇām ।
apramattas tadā bhavati yogo hi prabhavāpyayau ॥ 11 ॥

11. „To, silna kontrola zmysłów, nazywa się jogą. Należy wtedy  zachować czujność; gdyż joga może być zarówno korzystna, jak i szkodliwa.”

Komentarz:

JOGA: Charakteryzuje się oderwaniem umysłu od przyjemności materialnych i komunią z Ātmanem, który jest Absolutem Istnienia-Wiedzy-Błogości.

WTEDY: Podczas ćwiczenia kontroli narządów zmysłów.

CZUJNOŚĆ: Oznacza to, że należy zachować czujność podczas praktykowania dyscyplin jogi.

SZKODLIWE: Jeśli praktyki jogi nie są właściwie praktykowane, można paść ofiarą głębokiego snu, lenistwa lub innych przeszkód. Ostatnia część tekstu może również oznaczać, że jogę można zarówno zdobyć jak i utracić. Jeśli jest nieuważny, aspirant może utracić duchowy rezultat, który uzyskał dzięki samokontroli.

Ātman jest bardzo subtelny i głęboki. Jego istnienia nie można uświadomić sobie poprzez zwykłe rozumowanie. Na wszystkie argumenty na Jego korzyść można znaleźć równie mocne argumenty przeciwko Niemu. Dlatego według Wedānty najbardziej przekonującym dowodem na istnienie Ātmana jest bezpośrednie doświadczenie, a także wypowiedzi widzących, którzy To urzeczywistnili.

Wers 2.3.12

नैव वाचा न मनसा प्राप्तुं शक्यो न चक्षुषा ।
अस्तीति ब्रुवतोऽन्यत्र कथं तदुपलभ्यते ॥ १२ ॥

naiva vācā na manasā prāptuṃ śakyo na cakṣuṣā ।
astīti bruvato 'nyatra kathaṃ tad upalabhyate ॥ 12 ॥

12. „Ātmana nie można osiągnąć mową, umysłem ani okiem. Jak można to urzeczywistnić inaczej niż poprzez potwierdzenie Tego, który mówi: „On jest”?”

Komentarz:

INACZEJ: Odnosząc się do niewierzących, którzy twierdzą, że nie istnieje coś takiego jak Ātman, przyczyna wszechświata, że namacalny wszechświat nie ma przyczyny i ostatecznie kończy się próżnią.

KTÓRY MÓWI ETC.: Istotą tekstu jest to, że należy szanować nauki widzących i akceptować ich poglądy na temat Ātmana jako ostatecznej przyczyny wszechświata.

Poniższy tekst jest adaptacją komentarza Śankary:

„Materialiści kwestionują stwierdzenie Wedāntystów, że Jaźń zostaje urzeczywistniona gdy poprzez praktykę jogi umysł i zmysły przestają funkcjonować. Mówią, że rzecz istnieje, gdy jest postrzegana zmysłami i że poza umysłem nie widać nic poza pustką. Zatem jeśli Ātman jest poza zmysłami i umysłem, w rzeczywistości nie istnieje. W odpowiedzi Wedāntyści mówią, że chociaż Brahman jest pozbawiony atrybutów i niedostrzegalny dla zmysłów, jego istnienie można wywnioskować jako podstawę i ostateczną przyczynę wszechświata. Namacalny efekt nie może zniknąć w nieistniejącej pustce; łączy się jedynie z czymś, co również istnieje. Na przykład, gdy garnek, będący skutkiem gliny ulegnie zniszczeniu, zmienia się on w glinę. To, w czym znika skutek, musi być bytem istniejącym. Miraż ostatecznie znika na pustyni. Zgrubny przedmiot znika w subtelnym, a ten w czymś subtelniejszym i tak dalej. Tak więc aby znaleźć przyczynę przedmiotu, przechodzi się od istoty subtelnej do subtelniejszej, nie można nie dojść do wniosku, że ostateczną przyczyną musi być byt istniejący. Przyczyna ta może być bardzo subtelna, ale mimo to istnieje. Choć wraz ze zniknięciem przedmiotu znika także postrzegająca go świadomość, czyli buddhi, to jednak zjawisko to może mieć miejsce jedynie w przypadku pojawienia się świadomości czegoś innego, co istnieje. Co więcej, żadna koncepcja istnienia lub nieistnienia nie jest możliwa bez postrzegającej świadomości. Ten, kto twierdzi, że ostateczna rzeczywistość nie istnieje, przyznaje również istnienie świadomości będącej świadkiem nieistnienia. Gdyby wszechświat miał za przyczynę niebyt, wówczas skutek (wszechświat), będąc wytworem niebytu, sam jawiłby się jako niebyt. Ale człowiek postrzega wszechświat jako istniejący. Nawet iluzja jest postrzegana jako istniejąca, ponieważ jest zawarta w prawdziwym przedmiocie. Garnek wykonany z gliny jest postrzegany jako nieodłączny element gliny. Dlatego też Ātmana, przyczynę wszechświata, należy uznać za istniejącą lub rzeczywistą.”

Należy zatem odrzucić poglądy heretyków i zaakceptować istnienie Ātmana.

Wers 2.3.13

अस्तीत्येवोपलब्धव्यस्तत्त्वभावेन चोभयोः ।
अस्तीत्येवोपलब्धस्य तत्त्वभावः प्रसीदति ॥ १३ ॥

astītyevopalabdhavyas tattvabhāvena cobhayoḥ ।
astītyevopalabdhasya tattvabhāvaḥ prasīdati ॥ 13 ॥

13. „Należy Go urzeczywistnić [najpierw] jako Istnienie [ograniczone przez upādhi], a następnie [następnie] w Jego prawdziwej transcendentalnej naturze. Z tych dwóch aspektów Ātman urzeczywistniony jako Istnienie prowadzi [wiedzącego] do urzeczywistnienia Jego prawdziwej natury.”

Komentarz:

ISTNIENIE: To znaczy ograniczone przez buddhi, zmysły i resztę: Brahman immanentny we wszechświecie.

PRAWDZIWEJ TRANSCENDENTALNEJ NATURZE: To znaczy wolnej od jakichkolwiek ograniczeń; jest ona opisana w pismach świętych jako niezmienna, poza prawem przyczyny i skutku oraz pozbawiona pojęć istnienia i nieistnienia. To, co nazywa się skutkiem, nie istnieje poza przyczyną.

DWA ASPEKTY: To znaczy obdarzony upādhi i wolny od upādhi, czyli ograniczeń.

Aspirant powinien najpierw urzeczywistnić Saguṇa Brahmana, czyli Brahmana z atrybutami. Powinien medytować o Ātmanie jako powiązanym z umysłem i jego różnymi przejawami. Łatwo jest wyobrazić sobie Ātmana jako związanego z buddhi, ego i resztą. Stopniowo aspirant staje się zdolny myśleć o wyższym aspekcie Ātmana, który został opisany jako niepodlegający upādhi ani warunkom, różny od tego, co znane i wyższy od nieznanego, oraz jako niewidzialny i bezcielesny. Ātman jest przyczyną wszystkiego, łącznie z umysłem i buddhi. Skutek w rzeczywistości nie różni się od przyczyny. Tym, co wydaje się odróżniać te pierwsze od drugich, podobnie jak w przypadku garnka i gliny, są nazwy i formy, których używa się dla wygody praktycznego życia człowieka. W rzeczywistości garnek jest tym samym, co glina. Mistycy wedāntyjscy również stwierdzają, że Brahman, czyli Czysta Świadomość, przyjmuje formę w połączeniu z mājā. Wielbiciel najpierw widzi Brahmana w formie. Następnie, gdy pragnie urzeczywistnić Absolut, Sam Brahman usuwa niejako zasłonę upādhi i odsłania wielbicielowi Jego wszechniszczycielską i wszechogarniającą, bezkształtną naturę. Zatem to głębokie doświadczenie mistyczne nie jest wyłącznie osobistym wysiłkiem poszukiwacza; jest też boską łaską.

Brak pragnień jest warunkiem nieśmiertelności.

Wers 2.3.14

यदा सर्वे प्रमुच्यन्ते कामा येऽस्य हृदि श्रिताः ।
अथ मर्त्योऽमृतो भवत्यत्र ब्रह्म समश्नुते ॥ १४ ॥

yadā sarve pramucyante kāmā ye 'sya hṛdi śritāḥ ।
atha martyo 'mṛto bhavaty atra brahma samaśnute ॥ 14 ॥

14. „Kiedy wszystkie pragnienia zamieszkujące serce odpadną, śmiertelnik staje się nieśmiertelny i osiąga tutaj Brahmana.”

Komentarz:

PRAGNIENIA: Trzy główne pragnienia są związane z potomstwem, bogactwem i szczęściem w niebie.

SERCE: To do buddhi przylegają pragnienia. Ātman jest zawsze wolny od pragnień.

ODPADNĄ: Ponieważ dla znawcy Brahmana nie ma nic innego do pragnienia. Pragnienia powstają w umyśle w stanie niewiedzy, kiedy człowiek uważa siebie za skończoną istotę.

ŚMIERTELNIK: Pojęcia narodzin i śmierci wynikają z nieznajomości prawdziwej natury człowieka i identyfikacji z ciałem.

NIEŚMIERTELNY: Nieskończony i wszechobecny Ātman jest poza czasem i przestrzenią oraz wolny od prawa przyczynowości. Dlatego narodzin, śmierci i odrodzenia nie można do Niego zastosować.

TUTAJ: Człowiek może zniszczyć całe swoje zniewolenie i osiągnąć Wolność, mieszkając w tym właśnie ciele. Nieśmiertelność jest urzeczywistnieniem ponadczasowości Ātmana. To urzeczywistnienie jest osiągalne tu, na ziemi.

Ponownie podkreśla się, że brak pragnień, który objawia nieśmiertelną naturę Ātmana, należy kultywować, gdy przebywa się w ciele.

Wers 2.3.15

यथा सर्वे प्रभिद्यन्ते हृदयस्येह ग्रन्थयः ।
अथ मर्त्योऽमृतो भवत्येतावद्ध्यनुशासनम् ॥ १५ ॥

yadā sarve prabhidyante hṛdayasyeha granthayaḥ ।
atha martyo 'mṛto bhavaty etāvaddhyanuśāsanam ॥ 15 ॥

15. „Kiedy wszystkie więzy serca zostaną zerwane tu na ziemi, śmiertelnik staje się nieśmiertelny. Samo to jest nauką.”

Komentarz:

WIĘZY: Pragnienia przywiązują duszę do świata. Są wytworem niewiedzy i tworzą takie pojęcia, jak „To jest moje ciało”, „To jest moja pozycja”, „Ja jestem szczęśliwy”, „Ja jestem nieszczęśliwy” i tak dalej.

ZERWANE: Ignorancja i jej skutki zostają zniszczone przez Wiedzę o Brahmanie, która tworzy w człowieku świadomość, że jest Brahmanem, Absolutem, wolnym od wszelkich dotknięć względności. Tylko Wiedza Brahmana może wyciąć niewiedzę aż do jej korzeni.

NA ZIEMI: Wolność osiąga się poprzez Wiedzę i nie ma ona nic wspólnego ze śmiercią ani tym, co po niej następuje.

SAMO TO ETC.: Istota i konkluzja nauk Wedānty. Można twierdzić, że człowiek pogrążony w głębokim śnie lub w stanie nieświadomości również wydaje się nie mieć żadnych pragnień. Odpowiedź jest taka, że taki człowiek nie jest tak naprawdę wolny od pragnień; gdyż po powrocie do normalnego stanu ponownie staje się świadomy swoich pragnień. Urzeczywistniając nieskończoną i wieczną naturę Ātmana, można naprawdę pozbawić się pragnień.

Nauki Upaniszady kończą się poprzednim wersetem. To, co następuje, nie odnosi się do znawcy najwyższego Brahmana: w wyniku uświadomienia sobie swojej tożsamości z wszechprzenikającym Brahmanem, żyjąc w ciele, przeciął on wszystkie różnorodne więzy niewiedzy. Dla tak oświeconej duszy żadne odrodzenie nie jest możliwe. „Osiąga on tutaj Brahmana”. „Jego prāṇa nie kieruje się nigdzie indziej, aby się odrodzić; łączy się tutaj z Najwyższym Brahmanem.” „Zawsze zjednoczony z Brahmanem, osiąga Brahmana.” Poniższe wersety odnoszą się do tych, którzy po śmierci albo udają się do Brahmāloka, albo powracają na ziemię z niższego nieba, aby kontynuować swoją fenomenalną egzystencję. Ich celem jest, dla kontrastu, ukazanie wyjątkowego dobra, które wynika z Wiedzy o Brahmanie. Co więcej, Naćiketā zapytał Króla Śmierci o ofiarę ogniową jako swoje drugie dobrodziejstwo i otrzymał odpowiednią odpowiedź. Teraz Upaniszad opisuje, w jaki sposób zbierany jest owoc tej ofiary.

Wers 2.3.16

शतं चैका च हृदयस्य नाड्यस्तासां मूर्धानमभिनिःसृतैका ।
तयोर्ध्वमायन्नमृतत्वमेति विष्वङ्ङन्या उत्क्रमणे भवन्ति ॥ १६ ॥

śataṃ caikā ca hṛdayasya nāḍyas tāsāṃ mūrdhānam abhiniḥsṛtaikā ।
tayordhvam āyann amṛtatvam eti viṣvaṅṅanyā utkramaṇe bhavati ॥ 16 ॥

16. „W sercu jest sto jeden arterii, z których jedna przebija czubek głowy. Idąc nią w górę, człowiek [w chwili śmierci] osiąga nieśmiertelność. Ale kiedy jego prāṇa przepływa innymi arteriami, kierując się w różnych kierunkach, wtedy odradza się w świecie.”

Komentarz:

Z KTÓRYCH JEDNA: Nazywana przez joginów suszumṇā.

CZŁOWIEK: Odnosi się to do czciciela Saguṇa Brahmana, który w chwili śmierci kontroluje ātmana w sercu mocą jogi i sprawia, że unosi się on w górę przez arterię suszumṇā.

NIEŚMIERTELNOŚĆ: Nie jest to absolutna nieśmiertelność doświadczana przez znawcę Najwyższego Brahmana, ale względna nieśmiertelność, którą cieszą się mieszkańcy Brahmāloka.

ALE KIEDY ETC.: Odnosi się do tych, którzy są przywiązani do świata i wracają na ziemię po doświadczeniu skutków swoich przeszłych działań.

Niedualistyczna Wedānta mówi o różnych sposobach postępowania po śmierci, w zależności od względnej zasługi czyjegoś działania i wiedzy podczas życia na ziemi. Czciciele Saguṇa Brahmana udają się po śmierci do Brahmāloka. Ci, którzy w celu czerpania korzyści materialnych wykonują swoje codzienne obowiązki i kult rytualny, a także angażują się w pracę humanitarną, udają się do niższych niebios, skąd wracają na ziemię i przyjmują ludzkie ciała. Ci, którzy są pozbawieni duchowej świadomości i oddają się podłym czynom, rodzą się jako istoty podludzkie. Jednakże i oni odradzają się w jeszcze późniejszych wcieleniach jako istoty ludzkie, kiedy ponownie podejmują wątek swojej wyższej ewolucji. Wszystkie kursy wymienione powyżej dotyczą tych, którym nie udało się osiągnąć pełnego Poznania Jaźni podczas życia na ziemi. Jednak znawca Brahmana uwalnia się od wszelkich pojęć czasu, przestrzeni i przyczynowości, które powstają na skutek niewiedzy, i osiąga nieśmiertelność nawet w tym ciele.

Upaniszad kończy się następująco:

Wers 2.3.17

अङ्गुष्ठमात्रः पुरुषोऽन्तरात्मा सदा जनानां हृदये संनिविष्टः ।
तं स्वाच्छरीरात्प्रवृहेन्मुञ्जादिवेषीकां धैर्येण ।
तं विद्याच्छुक्रममृतं तं विद्याच्छुक्रममृतमिति ॥ १७ ॥

aṅguṣṭhamātraḥ puruṣo 'ntarātmā sadā janānāṃ hṛdaye saṃniviṣṭaḥ ।
taṃ svāccharīrāt pravṛhen muñjād iveṣīkāṃ dhairyeṇa ।
taṃ vidyācchukram amṛtaṃ taṃ vidyācchukram amṛtam iti ॥ 17 ॥

17. „Purusza, nie większy od kciuka, wewnętrzna Jaźń, zawsze mieszka w sercach ludzi. Niech człowiek oddzieli Go od swego ciała ze stanowczością, tak jak oddziela się delikatną łodygę od liścia trawy. Niech pozna tę Jaźń jako Jasną, jako Nieśmiertelną – tak, jako Jasną, jako Nieśmiertelną.”

Komentarz:

ODDZIELI GO: Ātmana można oddzielić od ciała, umysłu i reszty za pomocą takich duchowych dyscyplin, jak rozróżnianie, nieprzywiązanie i samokontrola.

STANOWCZOŚCIĄ: Nieskończona cierpliwość i wytrwałość są niezbędne do osiągnięcia samowiedzy. Nieuwaga i lenistwo są jego największymi wrogami.

ŁODYGA ETC.: Delikatny pęd zazwyczaj leży ukryty w źdźble trawy. Aby oddzielić jedno od drugiego, potrzebna jest pewna ręka i dobrze kontrolowany umysł.

TAK, itd.: Powtórzenie pokazuje, że Upaniszad kończy się w tym miejscu.

Wychwalane są nauki Upaniszady:

Wers 2.3.18

मृत्युप्रोक्तां नचिकेतोऽथ लब्ध्वा विद्यामेतां योगविधिं च कृत्स्नम् ।
ब्रह्मप्राप्तो विरजोऽभूद्विमृत्युरन्योऽप्येवं यो विदध्यात्ममेव ॥ १८ ॥

mṛtyuproktāṃ naciketo 'tha labdhvā vidyām etāṃ yogavidhiṃ ca kṛtsnam ।
brahmaprāpto virajo 'bhūd vimṛtyur anyo 'py evaṃ yo vid adhyātmam eva ॥ 18 ॥

18. Otrzymawszy tę mądrość, której nauczał Król Śmierci, oraz cały proces jogi, Naćiketā uwolnił się od nieczystości oraz śmierci i osiągnął Brahmana. Podobnie będzie z każdym, kto w ten sposób poznaje najskrytszą Jaźń.

Komentarz:

CAŁY ETC.: To znaczy, łącznie z metodami i wynikami jogi.

NIECZYSTOŚCI: Charakteryzują się dharmą, czyli prawością i adharmą, czyli nieprawością, zasługą i przewiną oraz wszystkimi innymi parami przeciwieństw należących do względnego wszechświata.

Osiągnięcie samowiedzy i urzeczywistnienie nieśmiertelności są możliwe dla wszystkich, którzy chcą praktykować tę dyscyplinę.

Tutaj kończy się rozdział trzeci części drugiej Kaṭha Upaniszad.