Kaṭha 1.1

1. Wādźaśrawasa, pragnąc nagrody, spełnił ofiarę Wiśwadźit, podczas której rozdał cały swój majątek. Miał syna o imieniu Naćiketā.

2-3. Kiedy rozdawano dary, w serce Naćiketā, który był jeszcze chłopcem, wstąpiła wiara. Mówił sobie: „Zaprawdę, bez radości są światy, do których udaje się ten, kto oddaje krowy, które nie są już w stanie pić, jeść, dawać mleka ani się cielić.”

Naćiketā myślał, że jako sumienny syn musi zapobiec szkodliwym konsekwencjom, jakie spotkają jego ojca za oddawanie bezużytecznych krów na ofiarę. Dla tego celu był gotowy oddać nawet własne życie.

4. Powiedział do ojca: „Ojcze! A komu mnie oddasz?” Powiedział to drugi i trzeci raz. Wtedy jego ojciec odpowiedział: „Oddam cię śmierci.”

Ojciec, raz przemówiwszy, choć w gniewie, musiał dotrzymać słowa i poświęcić syna. Naćiketā długo zastanawiał się nad słowami swojego ojca i powiedział sobie:

5. „Wśród wielu jestem pierwszy; lub wśród wielu jestem najbardziej przeciętny. [Ale z pewnością nigdy nie jestem ostatni.] Jakiemu celowi Króla Śmierci będzie służył dzisiaj mój ojciec oddając mnie jemu w ten sposób?”

Naćiketā szybko zdał sobie sprawę z trudnej sytuacji ojca, ale nie chciał, aby złamał wypowiedziane słowo. W międzyczasie ojciec także zaczął ubolewać nad swoim pochopnym oświadczeniem. Syn go pocieszył.

6. Naćiketā powiedział: „Spójrz wstecz i zobacz jak to było z tymi, którzy byli przed nami i przyjrzyj się jak jest z tymi, którzy są teraz z nami. Śmiertelnik dojrzewa jak zboże i jak zboże wschodzi ponownie.”

Ryszi Wādźaśrawasa wysłał swojego syna do Jama, Króla Śmierci, aby dotrzymać słowa. Kiedy Naćiketā przybył, Jama nie było. Spędził on tam trzy noce bez jedzenia. Kiedy Jama wrócił, został o tym poinformowany przez swoich ministrów i inne osoby. Powiedzieli mu:

7. „Zaprawdę, brāhmiński gość wchodzi do domu jak ogień; gospodarz uspokaja go, podając mu wodę i oferując siedzenie. Przynieś mu wodę, o Królu Śmierci!”

Ministrowie Jama opisali krzywdę, jaka spotyka gospodarza z powodu niegościnności wobec gościa:

8. „Brāhmin, który przebywa w domu poszcząc, niszczy nadzieje i oczekiwania głupiego gospodarza, nagrodę za jego stosunki z pobożnymi ludźmi, zasługę jego życzliwej mowy, dobre rezultaty jego ofiar i dobrych uczynków, a także jego bydło i dzieci.”

Wobec takiej wypowiedzi swoich ministrów, Król Śmierci zbliżył się do Naćiketā i oddał mu cześć.

9. Jama powiedział: „O brāhminie, pozdrowienia dla ciebie! Jesteś czcigodnym gościem i spędziłeś w moim domu trzy noce bez jedzenia; dlatego wybierz teraz trzy dobrodziejstwa, po jednym za każdą noc, o brāhminie! Niech wszystko będzie ze mną dobrze!”

Jako pierwszy dobrodziejstwo Naćiketā poprosił Jama, aby rozwiał zmartwienia ojca i zapewnił mu szczęście.

10. Naćiketā powiedział: „O Śmierci, niech Gautama, mój ojciec, będzie spokojny, radosny i wolny od gniewu wobec mnie! Niech mnie rozpozna i pozdrowi, kiedy zostanę przez Ciebie odesłany do domu! To wybieram jako pierwsze z trzech dobrodziejstw.”

Łaska została przyznana.

11. Jama powiedział: „Dzięki mojej łasce twój ojciec, Auddālaki Āruni, rozpozna cię i znów będzie wobec ciebie taki, jaki był wcześniej. Gdy ujrzy cię uwolnionego ze szczęk śmierci, w nocy będzie spał spokojnie i nie będzie się na ciebie gniewał.”

Jako drugie dobrodziejstwo Naćiketā poprosił Jama, aby nauczył go ofiary, która umożliwiła jej wykonawcy udanie się do Brahmāloka i cieszenie się nieśmiertelnością.

12-13. Naćiketā powiedział: „W świecie niebiańskim nie ma żadnego strachu. Nie ma tam Ciebie, o Śmierci i nikt nie boi się starości. Pozostawiając za sobą zarówno głód, jak i pragnienie oraz poza zasięgiem smutku, wszyscy radują się w Niebie. Ty znasz, o Śmierci, ofiarę ogniową, która prowadzi do nieba. Wyjaśnij mi ją, bo jestem pełen wiary. Mieszkańcy Nieba osiągają nieśmiertelność. O to proszę, jako o moje drugie dobrodziejstwo.”

14. Jama powiedział: „Znam dobrze ofiarę ogniową, która prowadzi do Nieba i wyjaśnię ci ją. Posłuchaj mnie. Wiedz, że ten Ogień jest środkiem do osiągnięcia Nieba. Jest podporą wszechświata; jest ukryty w sercach mądrych.”

Ofiara Ogniowa wyjaśniona:

15. Następnie Jama opowiedział mu o Ogniu, który jest źródłem światów oraz o tym, jakie cegły należy zebrać na ołtarz i ile oraz w jaki sposób należy rozpalić ogień ofiarny. Naćiketā powtórzył również to wszystko, co mu powiedziano. Wtedy Jama, będąc z niego zadowolony, przemówił ponownie.

Król Śmierci chciał obdarzyć Naćiketā dodatkowym dobrodziejstwem.

16. Śmierć o wysokiej duszy, będąc bardzo zadowolony, powiedział do Naćiketā: „Dam ci teraz jeszcze jedno dobrodziejstwo: ten Ogień zostanie nazwany twoim imieniem. Weź ode mnie także ten wielobarwny łańcuszek.”

Następnie Król Śmierci opisał owoc ofiary Naćiketā:

17. „Ten, kto trzykrotnie spełnił tę ofiarę Naćiketā, otrzymawszy instrukcje od tych trzech, a także wykonał swoje trzy obowiązki, pokonuje narodziny i śmierć. Znając ten Ogień zrodzony z Brahmana, wszechwiedzącego, świetlistego i godnego podziwu i urzeczywistniwszy to, osiąga najwyższy spokój.”

Jama zakończył temat ofiary Naćiketā:

18. „Ten, który poznawszy te trzy, trzykrotnie spełnił ofiarę Naćiketā, zrzuca nawet tutaj łańcuchy śmierci, pokonuje smutek i raduje się w Niebie.”

Jama był teraz gotowy zaoferować Naćiketā ostatnie ze swoich trzech obiecanych dobrodziejstw.

19. „To jest, O Naćiketā, twoja ofiara ogniowa, która prowadzi do Nieba i którą wybrałeś jako swoje drugie dobrodziejstwo. Ludzie będą nazywać ten Ogień twoim imieniem. Teraz, O Naćiketā, wybierz trzecie dobrodziejstwo.”

20. Naćiketā powiedział: „Istnieją takie wątpliwości co do człowieka, gdy jest martwy: niektórzy mówią, że on istnieje; inni, że nie istnieje. To chciałbym wiedzieć, nauczony przez ciebie. To jest trzecie z moich dobrodziejstw.”

Zdobycie Poznania Jaźni wymaga surowej duchowej dyscypliny. Taką Wiedzę mogą zdobyć jedynie ci, którzy są oderwani od wszelkich materialnych pragnień i obiektów. Król Śmierci chciał przekonać się o powadze i determinacji Naćiketā i poddał go surowym testom.

21. Jama powiedział: „W tej kwestii nawet bogowie mieli dawniej wątpliwości. Nie jest to łatwe do zrozumienia: natura Ātmana jest subtelna. Wybierz inne dobrodziejstwo, O Naćiketā! Nie naciskaj na mnie. Uwolnij mnie od tego dobrodziejstwa.”

Uczeń był niezachwiany w swojej determinacji.

22. Naćiketā powiedział: „O Śmierci, nawet bogowie mają wątpliwości w tej sprawie; i stwierdziłeś, że nie jest to łatwe do zrozumienia. Ale nie można znaleźć innego nauczyciela takiego jak ty i z pewnością żadne inne dobrodziejstwo nie jest z tym porównywalne.”

Następnie Król Śmierci wystawił Naćiketā na próbę, oferując mu różne ziemskie przyjemności.

23. Jama powiedział: „Wybierz synów i wnuków, którzy będą żyć sto lat; wybierz słonie, konie, stada bydła i złoto. Wybierz rozległą domenę na ziemi; żyj tutaj tyle lat ile chcesz.”

24. „Jeśli uważasz, że jakiekolwiek inne dobrodziejstwo jest równe temu, wybierz je; wybierz bogactwo i długie życie. Bądź królem, O Naćiketā, tej szerokiej ziemi. Sprawię, że będziesz cieszyć się wszystkimi pragnieniami.”

25. „Jakiekolwiek pragnienia są trudne do zaspokojenia w tym świecie śmiertelników, wybieraj je według własnego uznania: te piękne dziewice z ich rydwanami i instrumentami muzycznymi – mężczyźni nie mogą ich dostać. Daję je tobie i będą na ciebie czekać. Ale nie pytaj mnie o śmierć.”

Choć kuszony tymi ponętnymi przedmiotami, Naćiketā pozostał niewzruszony niczym spokojne głębiny oceanu.

26. Naćiketā powiedział: „Ale, o Śmierci, one przetrwają tylko do jutra. Co więcej, wyczerpują one wigor wszystkich narządów zmysłów. Nawet najdłuższe życie jest rzeczywiście krótkie. Zachowaj swoje konie, tańce i piosenki dla siebie.”

Ponadto:

27. „Bogactwo nigdy nie uszczęśliwi człowieka. Co więcej, ponieważ cię ujrzałem, z pewnością zdobędę bogactwo; będę także będę żył tak długo, jak będziesz rządził. Dlatego nie przyjmę żadnego daru poza tym, o który prosiłem.”

28. „Kto spośród gnijących śmiertelników tutaj na dole, zbliżywszy się do niezniszczalnych nieśmiertelnych i dowiadując się, że mogą oni zaspokoić jego wyższe potrzeby, radowałby się długim życiem, po tym jak rozmyślał o przyjemnościach płynących z piękna i pieśni?”

Naćiketā nie mógł ulec pokusie doczesnych przyjemności.

29. „Opowiedz mi, o Śmierci, o tym wielkim życiu ostatecznym, co do którego człowiek ma wątpliwości.” Naćiketā z pewnością nie wybierze innego dobrodziejstwa niż to owiane tajemnicą.

Tutaj kończy się rozdział pierwszy części pierwszej Kaṭha Upaniszad.

Kaṭha 1.2

o dobro, jak i przyjemność ukazują się człowiekowi. Spokojna dusza dobrze je bada i rozróżnia. Tak, woli ona dobro od przyjemności; lecz głupiec wybiera przyjemne z chciwości i skąpstwa.”

Ponownie Król Śmierci wypowiedział się z uznaniem o rozróżnianiu i nieprzywiązaniu Naćiketā:

3. „O Naćiketā, po dokładnym rozważeniu przyjemności, które są lub wydają się być rozkoszne, wyrzekłeś się ich wszystkich. Nie poszedłeś drogą obfitującą w bogactwa, na której wielu ludzi tonie.”

Powiedziano, że zwolennikowi dzieje się dobrze, a zwolennika przyjemności omija cel. Dlaczego tak jest?

4. „Te dwa są daleko od siebie i prowadzą do różnych celów: ignorancja i to, co jest znane jako Wiedza. Uważam cię, o Naćiketā, za tego, który pragnie Wiedzy; bo nawet wiele przyjemności nie mogło cię skusić.”

Król Śmierci potępił ignorancję, wskazując jej złe skutki.

5. „Głupcy, którzy mieszkają w ciemności, ale uważają się za mądrych i uczonych, chodzą w kółko różnymi krętymi ścieżkami, jak ślepy prowadzony przez ślepego.”

Ci głupcy są pozbawieni wiedzy o Wielkim Życiu Zaświatowym.

6. „Życie Pozaświatowe nigdy nie objawia się osobie pozbawionej rozróżnienia, nierozważnej i splątanej złudzeniem bogactwa. „Tylko ten świat istnieje” – myśli ona – „i nie ma innego”. Raz za razem znajduje się pod moim wpływem.”

7. „Wielu jest takich, którzy nawet nie słyszą o Ātmanie; choć o Nim słyszą, wielu nie rozumie. Cudowny jest ten, który wyjaśnia, a rzadki słuchacz; Doprawdy rzadko zdarza się, aby doświadczający Ātmana był nauczany przez zdolnego nauczyciela.”

Jaźń nie może zostać poznana, jeśli jest nauczana przez osobę posiadającą jedynie wiedzę w zakresie treści pism świętych, ale która nie urzeczywistniła ich istoty.

8. „Ātmana, nauczanego przez osobę podrzędną nie można łatwo zrozumieć, ponieważ To jest postrzegane w różny sposób przez dyskutantów. Ale kiedy będzie Tego nauczał ten, który zjednoczył się z Ātmanem, nie będzie już co do Tego wątpliwości. Ātman jest subtelniejszy niż najsubtelniejszy i nie można go poznać poprzez dyskusję.”

Droga do osiągnięcia Poznania Jaźni:

9. „Wiedzy tej nie można osiągnąć poprzez rozumowanie. Ātman staje się łatwy do zrozumienia, o najdroższy, gdy uczy go inny. Osiągnąłeś teraz tę Wiedzę. Zaiste, jesteś człowiekiem prawdziwego rozróżniania. Obyśmy zawsze mieli takiego dociekającego jak ty!”

Jama wychwalał wielką mądrość Naćiketā, ponieważ ten odrzucił nawet ofertę niebiańskiego stanowiska. Sam Król Śmierci, choć świadomy jej nietrwałości, poprzez kult ofiarny zabiegał o pozycję boga.

10. Jama powiedział: „Wiem, że skarb powstały w wyniku działania nie jest wieczny; bo tego, co wieczne, nie można zdobyć przez to, co niewieczne. Jednak spełniłem ofiarę Naćiketā przy pomocy rzeczy niewiecznych i osiągnąłem tę pozycję, która jest [tylko stosunkowo] wieczna.”

Poznanie Brahmana jest możliwe tylko dla tego, kto wyrzekł się wszelkich przyjemności względnego wszechświata, łącznie z przyjemnościami Brahmaloki, czyli Najwyższego Nieba.

11. „Spełnienie pragnień, podstawę wszechświata, niekończące się nagrody za ofiarowania, brzeg na którym nie ma strachu, to co cudowne i wspaniałe, rozległą siedzibę i cel – wszystko to widziałeś; a będąc mądrymi, z mocnym postanowieniem, wszystko odrzuciłeś.”

Król Śmierci wychwalał Ātmana, aby rozsławić mądrość Naćiketā. Ātman różni się od ciała, zmysłów i umysłu; Wiedza o Tym kładzie kres przywiązaniu człowieka do świata i umożliwia mu osiągnięcie Najwyższej Szczęśliwości.

12. „Mędrzec, który poprzez koncentrację na Jaźni urzeczywistnia starożytnego, promiennego, trudnego do zobaczenia, niezamanifestowanego, ukrytego, który mieszka w buddhi i odpoczywa w ciele – ten w istocie pozostawia radość i smutek daleko w tyle.”

Ponadto:

13. „Śmiertelnik, który to usłyszał i dobrze zrozumiał, który oddzielił tego Ātmana, samą duszę dharmy, od wszystkich obiektów fizycznych i urzeczywistnił subtelną esencję, raduje się, ponieważ osiągnął to, co jest przyczyną radości. Wierzę, że siedziba Brahmana jest otwarta dla Naćiketā.”

Jeśli był godny, powiedział Naćiketā, wówczas „Jama powinien natychmiast pouczyć go o Wiedzy o Jaźni”.

14. Naćiketā powiedział: „To, co postrzegasz jako coś innego niż prawość i nieprawość, coś innego niż cała ta przyczyna i skutek, coś innego niż to, co było i co ma być – opowiedz mi o Tym.”

Jama opisał Brahmana czyli Ātmana symbolem Om.

15. Jama powiedział: „Cel, jaki deklarują wszystkie Wedy, do którego zmierzają wszystkie wyrzeczenia i którego pragną ludzie prowadząc wstrzemięźliwe życie, wyjaśnię ci krótko: jest to Om.”

Rezultatem medytacji nad Om jest osiągnięcie Brahmāloka lub najwyższego Wyzwolenia, w zależności od intencji poszukiwacza.

16. „Ta sylaba Om jest rzeczywiście Brahmanem. Ta sylaba jest najwyższa. Ktokolwiek zna tę sylabę, otrzymuje wszystko, czego pragnie.”

Ponadto:

17. „To najlepsze wsparcie; to najwyższe wsparcie. Ktokolwiek zna to wsparcie, jest uwielbiany w świecie Brahmy.”

Po opisaniu Naćiketā symbolu Om, Jama przystąpił do wyjaśniania prawdziwej natury Ātmana, która jest identyczna z Brahmanem:

18. „Wiedząca Jaźń nie rodzi się; To nie umiera. Nie powstało z niczego; nic z Niego nie wynikło. Nienarodzone, wieczne, wieczne i starożytne, To nie zostaje zabite, gdy zabijane jest ciało.”

Tylko ci, którzy utożsamiają Ātmana z ciałem, mówią o zabiciu Tego lub byciu zabitym przez To.

19. „Jeśli zabójca myśli, że zabija, a zamordowany myśli, że został zabity, żadne z nich nie jest w stanie pojąć prawidłowo. Jaźń nie zabija ani nie jest To zabijane.”

Natura Ātmana:

20. „Ātman, mniejszy od małego, większy od wielkiego, ukryty jest w sercach wszystkich żywych stworzeń. Człowiek wolny od pragnień dostrzega majestat Jaźni poprzez spokój zmysłów i umysłu i uwalnia się od smutku.”

Nieoświecona osoba pełna światowych pragnień nie może poznać Ātmana.

21. „Choć siedzi nieruchomo, podróżuje To daleko; choć leży, dociera To wszędzie. Któż poza mną samym może poznać tego świetlistego Ātmana, który się raduje i nie raduje?”

Dzięki Poznaniu Jaźni człowiek wznosi się ponad smutek.

22. „Mądry człowiek uświadomiwszy sobie, że Ātman mieszka w nietrwałych ciałach ale Sam jest bezcielesny, ogromny i wszechprzenikający, nie smuci się.”

Choć trudny do pojęcia, Ātman może zostać urzeczywistniony dzięki właściwym środkom.

23. „Tego Ātmana nie można osiągnąć poprzez studiowanie Wed, inteligencję lub częste słuchanie świętych ksiąg. To zostaje osiągnięte tylko przez tego, którego To wybierze. Takiemu Ātman odsłania Swoją własną formę.”

Przeszkody w urzeczywistnieniu Jaźni:

24. „Ten, kto najpierw nie odwrócił się od niegodziwości, kto nie jest spokojny i stonowany i którego umysł nie jest spokojny, nie może osiągnąć Ātmana. Urzeczywistnia się To jedynie poprzez Znajomość Rzeczywistości.”

Jak ktoś pozbawiony duchowej dyscypliny może kiedykolwiek oczekiwać poznania prawdziwej chwały Ātmana?

25. „Kto zatem wie, gdzie On jest – Ten, dla którego brāhmini i kszatrijowie są jedynie pożywieniem, a sama śmierć przyprawą?”

Tutaj kończy się rozdział drugi części pierwszej Kaṭha Upaniszad.

Kaṭha 1.3

1. „Jest dwóch, którzy mieszkają wewnątrz ciała, w buddhi, najwyższym ākāśa serca, ciesząc się niezawodnymi nagrodami za swoje własne czyny. Znawcy Brahmana opisują ich jako światło i cień, podobnie jak ci gospodarze domów, którzy złożyli ofiary w Pięciu Ogniach, a także ci, którzy trzykrotnie spełnili ofiarę Naćiketā.”

Należy kultywować wiedzę zarówno o Saguṇa Brahmanie, jak i Najwyższym Brahmanie.

2. „Wiemy, jak spełniać ofiarę Naćiketā, która jest mostem dla ofiar; i znamy także tego najwyższego, niezniszczalnego Brahmana, którego poszukują ci, którzy chcą przeprawić się do brzegu, gdzie nie ma strachu.”

Wcielona dusza, utożsamiana ze światem poprzez ignorancję, może albo podejmować działania w celu spełnienia pragnień, albo kultywować Wiedzę w celu osiągnięcia Wolności. Jeśli podąża w pierwszym kierunku, podróżuje w górę i w dół w Samsāra, ciągle zmieniającym się wszechświecie nazw i form charakteryzujących się parami przeciwieństw. Ale jeśli kultywuje Wiedzę, staje się wolna. Obydwa te kierunki opisuje ilustracja rydwanu.

3. „Wiedz, że ātman jest panem rydwanu; ciało to rydwan; buddhi to woźnica; a umysł to wodze.”

4. „Mówią, że zmysły to konie; przedmioty to drogi. Mądrzy nazywają ātmana – zjednoczonego z ciałem, zmysłami i umysłem – podmiotem radości.”

Szkodliwy skutek nierozróżniającego intelektu i niekontrolowanego umysłu:

5. „Jeśli buddhi, będąc powiązana z umysłem który jest zawsze rozproszony, utraci swą zdolność rozróżniania, wtedy zmysły wymkną się spod kontroli, niczym rozszalałe konie woźnicy.”

Dobry rezultat rozróżniającego intelektu i dobrze kontrolowanego umysłu:

6. „Ale jeśli buddhi, powiązana z umysłem, który jest zawsze powściągliwy, posiada zdolność rozróżniania, wtedy zmysły zostają opanowane niczym dobre konie woźnicy.”

Zło wynikające z braku samokontroli:

7. „Jeśli buddhi, będąc powiązana z rozproszonym umysłem, traci zdolność rozróżniania i dlatego zawsze pozostaje nieczysta, wówczas wcielona dusza nigdy nie osiąga celu, lecz wchodzi w krąg narodzin.”

Dobry efekt samokontroli:

8. „Ale jeśli buddhi, będąc powiązana z powściągliwym umysłem, posiada zdolność rozróżniania i dlatego zawsze pozostaje czysta, wówczas wcielona dusza osiąga cel, z którego nie rodzi się na nowo.”

Jaki jest cel?

9. „Człowiek, który rozróżnia swego woźnicę i mocno trzyma wodze umysłu, dociera do końca drogi; i to jest najwyższa pozycja Wisznu.”

Czy cel opisany w poprzednim wersecie leży w jakimś zewnętrznym, odległym regionie, do którego można dotrzeć, podążając określoną ścieżką? Według Wedānty cel leży w samym człowieku. Nie ma go ani w niebie, ani nigdzie indziej w przestrzeni. Jest to najgłębsza Jaźń człowieka, która pozostaje ukryta z powodu jego ignorancji. Gdy tylko ignorancja zostanie rozwiana, poznaje on swoją Jaźń. W poniższych wersetach Jaźń jest wskazana jako bardzo subtelna esencja, a dokonuje się tego poprzez odróżnienie Ją od zmysłów, umysłu i wszystkich innych rzeczy materialnych.

10-11. „Poza zmysłami znajdują się przedmioty; poza przedmiotami jest umysł; poza umysłem, intelekt; poza intelektem, Wielki Ātman; poza Wielkim Ātmanem, Nieprzejawione; poza Nieprzejawionym, Puruszą. Poza Puruszą nie ma nic: to jest kres, Najwyższy Cel.”

Poznać Ātmana w rzeczywistości oznacza osiągnąć Ātmana. To, że Ātmana nie należy mylić ze zmysłami, umysłem, intelektem i resztą, zostało pokazane w poprzednim wersecie. Gdyby ten Ātman, czyli Brahman, istniał na zewnątrz, w przestrzeni, człowiek po osiągnięciu Go mógłby Go ponownie utracić. Ale jak już powiedziano jest to najgłębsza istota człowieka, która pozostaje zakryta jedynie z powodu niewiedzy. Wiedza niszczy tę niewiedzę i odsłania Jaźń.

12. „Ta Jaźń ukryta we wszystkich istotach nie jaśnieje; lecz subtelni widzący widzą To poprzez swe jednopunktowe i subtelne intelekty.”

Metoda wchłonięcia w Brahmana jest odwrotnością procesu manifestacji.

13. „Mądry człowiek powinien połączyć swą mowę ze swoim umysłem, a umysł ze swoim intelektem. Powinien połączyć swój intelekt z Kosmicznym Umysłem i Kosmiczny Umysł ze Spokojną Jaźnią.”

Niczym dobroczynna matka, Upaniszad nawołuje wszystkich do kultywowania Samopoznania, ponieważ jedynie to prowadzi do Pokoju i Błogosławieństwa.

14. „Powstań! Obudź się! Przyjdź do wielkich i ucz się. Jak ostra krawędź brzytwy jest ta ścieżka, tak mówią mądrzy – trudna do kroczenia i trudna do przejścia.”

Subtelny charakter celu:

15. „Uświadomiwszy sobie Ātmana, który jest bezdźwięczny, nieuchwytny, bezkształtny, niezniszczalny, a także pozbawiony smaku, wieczny i bezwonny; uświadomiwszy sobie To, co nie ma początku ani końca, poza Wielkim i niezmienne – zostaje się uwolnionym ze szczęk śmierci.”

Upaniszad wychwala Wiedzę omówioną w tym rozdziale:

16. „Mędrzec, który usłyszał i opowiedział wieczną historię Naćiketā, opowiedzianą przez Śmierć, jest uwielbiany w świecie Brahmana.”

17. „A ten, kto praktykując samokontrolę, recytuje najwyższy sekret na zgromadzeniu brāhminów lub podczas ceremonii śrāddha, osiąga w ten sposób nieskończone nagrody. Tak, otrzymuje on nieskończone nagrody.”

Tutaj Kończy się rozdział trzeci pierwszej części Kaṭha Upaniszad.

Kaṭha 2.1

1. Jama powiedział: „Samoistny Najwyższy Pan wyrządził szkodę narządom zmysłów, tworząc je z tendencjami do wychodzenia na zewnętrz; dlatego człowiek postrzega za ich pomocą tylko przedmioty zewnętrzne, a nie wewnętrzną Jaźń. Ale spokojna osoba, pragnąca nieśmiertelności, patrzy na wewnętrzną Jaźń z zamkniętymi oczami.”

Naturalna skłonność człowieka do skupiania się na obiektach zewnętrznych, innych niż Jaźń, jest przeszkodą na ścieżce Samorealizacji. Nazywa się to awidjā, czyli ignorancją. Kolejną przeszkodą spowodowaną nieznajomością Jaźni jest tęsknota za cieszeniem się materialnymi przyjemnościami tutaj na ziemi i w niebie po śmierci. Niewiedza i pragnienia są zatem dwiema głównymi przeszkodami w Poznaniu Jaźni.

2. „Dzieci gonią za zewnętrznymi przyjemnościami i wpadają w sieć powszechnej śmierci; ale spokojne dusze, poznawszy niezachwianą Nieśmiertelność, nie pożądają żadnej niepewnej rzeczy na tym świecie.”

Jak można urzeczywistnić To, znając które mędrcy nie pożądają żadnych ziemskich przedmiotów?

3. „To poprzez Ātmana poznaje się formę, smak, zapach, dźwięki, dotyk i cielesne przyjemności. Czy jest coś, co pozostaje nieznane Ātmanowi? To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Ponieważ Wiedza Jaźni jest subtelna i głęboka, idea z poprzedniego wersetu zostaje powtórzona:

4. „To poprzez Ātmana postrzegamy wszystkie obiekty we śnie lub na jawie. Uświadomiwszy sobie ogromnego, wszechprzenikającego Ātmana, spokojna dusza nie smuci się.”

Dusza indywidualna, która doświadcza rezultatów swoich działań oraz podtrzymuje prāṇa i narządy zmysłów, w rzeczywistości nie jest uwarunkowana przez czas i jest Najwyższym Panem wszystkiego.

5. „Ten, kto zna indywidualną duszę, doświadczającą owoców działania, jako Ātman, zawsze bliski i Pan przeszłości i przyszłości, nie będzie ukrywał się przed innymi. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Najgłębsza Jaźń, opisana jako Najwyższy Pan, jest Jaźnią wszystkich istot.

6. „Ten zaprawdę zna Brahmana, który zna Pierworodnego, potomka wyrzeczeń, stworzonego przed wodami i zamieszkującego wraz z żywiołami w jaskini serca. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Ponadto:

7. „Ten zaprawdę zna Brahmana, który zna Aditi, duszę wszystkich bóstw, który narodził się w formie Prāṇa, który został stworzony z żywiołów i który wchodząc do serca, w nim przebywa. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Powtórzono tę samą myśl:

8. „Agni, ukryty w dwóch ogniowych patykach i dobrze strzeżony – jak dziecko w łonie matki – jest czczony dzień po dniu przez przebudzonych ludzi i tych, którzy składają ofiary w ofierze. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Dyskusja na temat Brahmana jako Duszy i Esencji przejawionego wszechświata kończy się następująco:

9. „Skąd wschodzi słońce i dokąd zachodzi, w którym zawarte są wszystkie dewy i poza które nikt nie może przejść – To zaprawdę jest Tamtym.”

Niektórzy mogą sprzeciwić się twierdzeniu, że wszystko jest Brahmanem; gdyż wszystkie indywidualne wcielone istoty, od wzniosłego Hiraṇjagarbha aż do źdźbła trawy, są powiązane z upādhi i podlegają narodzinom i śmierci, podczas gdy Brahman, czyli Czysta Świadomość, jest od tego wszystkiego wolny. Mogą powiedzieć, że Brahman i istoty wcielone mają całkowicie odmienny charakter; dlatego nie mogą być identyczne. Zarzut ten zostaje odparty:

10. „To co jest tutaj, to samo jest tam; a co jest tam, to samo jest i tutaj. Ten idzie od śmierci do śmierci, kto widzi tutaj jakąkolwiek różnicę.”

Narzędziem, za pomocą którego niszczy się niewiedzę i urzeczywistnia niedualnego Brahmana jest umysł oczyszczony dzięki wskazówkom nauczyciela i praktyce duchowej dyscypliny.

11. „Jedynie przez umysł można urzeczywistnić Brahmana; wtedy nie widać w Nim żadnej wielości. Ten przechodzi od śmierci do śmierci, kto widzi w wielość w Tym. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Naturę Brahmana trudno zrozumieć:

12. „Purusza wielkości kciuka zamieszkuje ciało. On jest Panem przeszłości i przyszłości. Po poznaniu Go nie można się już więcej ukrywać. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Ponadto:

13. Purusza wielkości kciuka jest jak płomień bez dymu. Pan przeszłości i przyszłości, On jest ten sam dzisiaj i jutro. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Postrzeganie wielości w niedualnym Brahmanie zostaje ponownie potępione:

14. „Tak jak woda deszczowa spadająca na szczyt góry spływa po skałach we wszystkich kierunkach, tak też ten, kto postrzega atrybuty jako różne od Brahmana, w rzeczywistości biegnie za nimi we wszystkich kierunkach.”

Oświecona osoba jest wolna od iluzji wielości stworzonej przez upādhi. Widzi niedualnego Ātmana, który jest Czystą Świadomością. W ten sposób jego dusza zostaje pochłonięta tym niedualnym Ātmanem.

15. „Tak jak czysta woda wlana do czystej wody staje się z nią jednością, tak samo, o Gautama, czyni to Jaźń mędrca, który wie.”

Tutaj kończy się rozdział pierwszy części drugiej Kaṭha Upaniszad.

Kaṭha 2.2

1. „Istnieje miasto z jedenastoma bramami należące do nienarodzonego Ātmana o niezmąconej Świadomości. Kto nad Nim medytuje, nie smuci się więcej; wyzwolony [z więzów ignorancji], staje się wolny. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

W różnych ciałach nie ma różnych Ātmanów. Ten sam Ātman mieszka we wszystkich ciałach. Jest On wszechobecny.

2. „On jest słońcem zamieszkującym jasne niebiosa. On jest powietrzem zamieszkującym międzyprzestrzeń. On jest ogniem zamieszkującym ziemię. Jest gościem mieszkającym w domu. Mieszka w ludziach, w bogach, w prawdzie, w niebie. Rodzi się w wodzie, na ziemi, w ofierze, w górach. On jest Prawdziwy i Wielki.”

Oto dowody wskazujące na istnienie Ātmana niezależnego od ciała:

3. „On jest tym, który wysyła prāṇa w górę i który prowadzi apāna w dół. Wszystkie Dewy czczą Tego cudownego, który siedzi pośrodku.”

Indywidualna dusza posługuje się ciałem jako narzędziem zdobywania doświadczeń, które ostatecznie prowadzą do jej emancypacji. Kiedy opuszcza ciało, ono rozpada się jak miasto po opuszczeniu go przez króla.”

4. „Kiedy dusza utożsamiona z ciałem i zamieszkująca w nim zostanie oddzielona od ciała, uwolniona od niego, co wtedy pozostanie? To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Można zarzucić, że ciało nie jest podtrzymywane przez Ātmana ale przez Prāṇa, czyli siłę życiową, w przypadku braku której ginie. Odpowiedź na ten zarzut brzmi:

5. „Żaden śmiertelnik nie żyje nigdy dzięki prāṇa, który się wznosi, ani apāna który opada. Ludzie żyją dzięki czemuś innemu, od czego tych dwóch zależy.”

Na pytanie zadane przez Naćiketā odpowiedział teraz bezpośrednio Król Śmierci:

6. „No cóż, Gautama, opowiem ci o tym głębokim i wiecznym Brahmanie, a także o tym, co dzieje się z Ātmanem po spotkaniu ze śmiercią.”

Doktryna o karmie i odrodzeniu jest przekazana tym, którzy umierają bez Wiedzy o Brahmanie:

7. „Niektóre dźīwa wchodzą do łona, aby wcielić się jako istoty organiczne, a inne udają się do materii nieorganicznej – zgodnie ze swoją pracą i wiedzą.”

Teraz opisano Ātmana, którego natura jest niezrozumiała w zwykłym rozumieniu. Jest to niezmienna Świadomość obecna w człowieku i Świadek jego stanów jawy, snu i stanu bez snów.

8. „On, Purusza, który pozostaje obudzony podczas gdy narządy zmysłów śpią, kształtując jedną piękną formę za drugą, tamten jest w istocie Czystością, czyli Brahmanem i tylko tamten nazywane jest Nieśmiertelnym. Wszystkie światy są zawarte w Nim i żaden nie może wyjść poza. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Pomimo wielości ciał Ātman jest jeden i niedwoisty.

9. „Jak ten sam niedualny ogień, gdy wszedł do świata, staje się inny w zależności od tego, co spala, tak też ten sam niedualny Ātman, zamieszkujący wszystkie istoty, staje się inny w zależności od tego, w co wchodzi. I istnieje To także bez.”

Kolejna ilustracja:

10. „Tak jak to samo niedualne powietrze po wejściu do świata staje się różne w zależności od tego, do czego wchodzi, tak też ten sam niedualny Ātman, zamieszkujący wszystkie istoty, staje się inny w zależności od tego, w co wchodzi. I istnieje To także bez.”

Można postawić zarzut, że jeśli Najwyższa Jaźń jest Jaźnią wszystkich rzeczy, wówczas musi być zabarwiona ich cechami. Zarzut zostaje odparty:

11. „Jak słońce, które pomaga wszystkim oczom widzieć, nie jest dotknięte wadami oczu ani objawami zewnętrznymi, tak też jedyny Ātman, zamieszkujący wszystkie istoty, nigdy nie jest skażony nieszczęściem świata, będąc poza nim.”

Powszechnie wiadomo, że przyczyną nieszczęścia jest zależność. Najwyższa Jaźń, która nie jest dualna i Pan wszystkiego, jest wolna od nieszczęścia. Dlatego urzeczywistnienie Najwyższej Jaźni powinno być celem wszystkich, którzy szukają pokoju i Najwyższego Dobra.

12. „Jest jeden Najwyższy Władca, najgłębsza Jaźń wszystkich istot, która czyni Swoją jedną formę różnorodną. Wieczne szczęście należy do mądrych, którzy dostrzegają Go w sobie – a nie do innych.”

Ponadto:

13. „Jest Ktoś, kto jest wieczną Rzeczywistością wśród niewiecznych obiektów, jedyną [prawdziwie] świadomą Istotą wśród świadomych obiektów i która choć nie jest dualna, spełnia pragnienia wielu. Wieczny pokój należy do mądrych, którzy dostrzegają Go w sobie – a nie do innych.”

Błogość wynikająca z urzeczywistnienia Jaźni niewątpliwie wykracza poza myśl i mowę, które należą do względnej egzystencji; ale są one bezpośrednio doświadczane przez oświecone dusze. Dlatego nie należy rezygnować z wysiłku na rzecz urzeczywistnienia Jaźni, uważając je za niemożliwy; należy raczej dążyć z wiarą i szacunkiem.

14. „Mędrcy zdają sobie sprawę z tej nieopisanej Najwyższej Radości jako „To jest Tamtym”. Jak mogę sobie uświadomić To? Czy To jest samoświetlne? Czy To świeci jasno, czy nie?”

Odpowiedź na wątpliwości powstałe w powyższym wersecie brzmi: Brahman jest samoświetlny; Daje również światło innym jasnym obiektom. Zatem Brahmana można poznać zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio.

15. „Nie świeci tam słońce, ani księżyc, ani gwiazdy, ani te błyskawice – nie mówiąc już o tym ogniu. On świecąc, wszystko świeci dzięki Niemu. Jego światłem wszystko to zostaje oświetlone.”

Tutaj kończy się rozdział drugi części drugiej Kaṭha Upaniszad.

Kaṭha 2.3

1. „To jest tym wiecznym Drzewo Aśwattha z korzeniem powyżej i gałęziami poniżej. Rzeczywiście, tamten korzeń nazywany jest Jasnością; Tamto jest Brahmanem i tylko Tamto jest Nieśmiertelne. W Tamtym zawarte są wszystkie światy i żaden nie może wyjść poza. To, zaprawdę, jest Tamtym.”

Można śmiało twierdzić, że Brahman, korzeń wszechświata, dzięki znajomości którego mówi się, że ludzie osiągają nieśmiertelność, nie istnieje i że wszystkie te postrzegane zjawiska powstały z niczego. Twierdzenie zostaje odrzucone:

2. „Cokolwiek istnieje – cały wszechświat – wibruje, ponieważ wyszło z Brahmana, który istnieje jako jego Podstawa. Ten Brahman jest wielkim postrachem, jest jak grom w gotowości. Ci, którzy To znają, stają się nieśmiertelni.”

W jaki sposób wszechświat funkcjonuje dzięki strachowi przed Brahmanem?

3. „Przez terror Brahmana ogień płonie; ze strachu przed Nim świeci słońce; z przerażenia przed Tym Indra i Wāju oraz piąta, Śmierć, działają.”

Wyzwolenie następuje po uzyskaniu Wiedzy Brahmana.

4. „Jeśli człowiek jest w stanie urzeczywistnić Brahmana tutaj, przed rozpadem swojego ciała, wówczas zostaje wyzwolony; jeśli nie, jest on ponownie wcielony w stworzonych światach.”

Najjaśniejsza wizja Brahmana jest możliwa tylko w tym życiu.

5. „Jak w lustrze, tak w buddhi; jak we śnie, tak w Świecie Ojców; jak w wodzie, tak Brahmana można zobaczyć w Świecie Gandharwów; jak w świetle i cieniu, tak jest w Świecie Brahmā.”

Jak urzeczywistniony jest Ātman? I jaki jest pożytek z Jego urzeczywistnienia?

6. „Zrozumiawszy, że zmysły mają swoje odrębne pochodzenie i że różnią się od Ātmana, a także, że ich wschodzenie i zachodzenie należy wyłącznie do nich, mądry człowiek nie smuci się już więcej.”

Powiedziano, że Ātman różni się od zmysłów i że jest najgłębszą Jaźnią ze wszystkich, a ponadto nie można Go urzeczywistnić z zewnątrz. Idea ta została wyrażona w dwóch następujących wersetach:

7. „Poza zmysłami jest umysł, poza umysłem jest intelekt, wyższy od intelektu jest Wielki Ātman, wyższe od Wielkiego Ātmana jest Nieprzejawione.”

8. „Poza Nieprzejawionym jest Osoba, wszechprzenikająca i niedostrzegalna. Urzeczywistniwszy Go, wcielona jaźń zostaje wyzwolona i osiąga Nieśmiertelność.”

Jeśli Ātman jest całkowicie niedostrzegalny to jak można Go zobaczyć?

9. „Jego forma nie jest przedmiotem wzroku; nikt nie patrzy na Niego okiem. Można Go poznać, gdy zostanie On objawiony intelektowi wolnemu od wątpliwości i poprzez ciągłą medytację. Ci, którzy to wiedzą, stają się nieśmiertelni.”

Widać to nawet wśród tych, którzy słyszeli Wedāntę i wydaje się, że rozumieją jej filozofię, są wśród nich tacy, którzy nie mają rzeczywistego doświadczenia jedności dźīwa i Brahmana. Jest to wynikiem pewnych przeszkód, które można usunąć jedynie poprzez praktykę jogi. Praktyka ta została teraz opisana:

10. „Kiedy pięć narzędzi wiedzy stoi nieruchomo wraz z umysłem i kiedy intelekt się nie porusza, nazywa się to Stanem Najwyższym.”

Czym jest joga? Jak jest praktykowana?

11. „To, silna kontrola zmysłów, nazywa się jogą. Należy wtedy  zachować czujność; gdyż joga może być zarówno korzystna, jak i szkodliwa.”

Ātman jest bardzo subtelny i głęboki. Jego istnienia nie można uświadomić sobie poprzez zwykłe rozumowanie. Na wszystkie argumenty na Jego korzyść można znaleźć równie mocne argumenty przeciwko Niemu. Dlatego według Wedānty najbardziej przekonującym dowodem na istnienie Ātmana jest bezpośrednie doświadczenie, a także wypowiedzi widzących, którzy To urzeczywistnili.

12. „Ātmana nie można osiągnąć mową, umysłem ani okiem. Jak można to urzeczywistnić inaczej niż poprzez potwierdzenie Tego, który mówi: „On jest”?”

Należy zatem odrzucić poglądy heretyków i zaakceptować istnienie Ātmana.

13. „Należy Go urzeczywistnić [najpierw] jako Istnienie [ograniczone przez upādhi], a następnie [następnie] w Jego prawdziwej transcendentalnej naturze. Z tych dwóch aspektów Ātman urzeczywistniony jako Istnienie prowadzi [wiedzącego] do urzeczywistnienia Jego prawdziwej natury.”

Brak pragnień jest warunkiem nieśmiertelności.

14. „Kiedy wszystkie pragnienia zamieszkujące serce odpadną, śmiertelnik staje się nieśmiertelny i osiąga tutaj Brahmana.”

Ponownie podkreśla się, że brak pragnień, który objawia nieśmiertelną naturę Ātmana, należy kultywować, gdy przebywa się w ciele.

15. „Kiedy wszystkie więzy serca zostaną zerwane tu na ziemi, śmiertelnik staje się nieśmiertelny. Samo to jest nauką.”

Nauki Upaniszady kończą się poprzednim wersetem. To, co następuje, nie odnosi się do znawcy najwyższego Brahmana: w wyniku uświadomienia sobie swojej tożsamości z wszechprzenikającym Brahmanem, żyjąc w ciele, przeciął on wszystkie różnorodne więzy niewiedzy. Dla tak oświeconej duszy żadne odrodzenie nie jest możliwe. „Osiąga on tutaj Brahmana”. „Jego prāṇa nie kieruje się nigdzie indziej, aby się odrodzić; łączy się tutaj z Najwyższym Brahmanem.” „Zawsze zjednoczony z Brahmanem, osiąga Brahmana.” Poniższe wersety odnoszą się do tych, którzy po śmierci albo udają się do Brahmāloka, albo powracają na ziemię z niższego nieba, aby kontynuować swoją fenomenalną egzystencję. Ich celem jest, dla kontrastu, ukazanie wyjątkowego dobra, które wynika z Wiedzy o Brahmanie. Co więcej, Naćiketā zapytał Króla Śmierci o ofiarę ogniową jako swoje drugie dobrodziejstwo i otrzymał odpowiednią odpowiedź. Teraz Upaniszad opisuje, w jaki sposób zbierany jest owoc tej ofiary.

16. „W sercu jest sto jeden arterii, z których jedna przebija czubek głowy. Idąc nią w górę, człowiek [w chwili śmierci] osiąga nieśmiertelność. Ale kiedy jego prāṇa przepływa innymi arteriami, kierując się w różnych kierunkach, wtedy odradza się w świecie.”

Upaniszad kończy się następująco:

17. „Purusza, nie większy od kciuka, wewnętrzna Jaźń, zawsze mieszka w sercach ludzi. Niech człowiek oddzieli Go od swego ciała ze stanowczością, tak jak oddziela się delikatną łodygę od liścia trawy. Niech pozna tę Jaźń jako Jasną, jako Nieśmiertelną – tak, jako Jasną, jako Nieśmiertelną.”

Wychwalane są nauki Upaniszady:

18. Otrzymawszy tę mądrość, której nauczał Król Śmierci, oraz cały proces jogi, Naćiketā uwolnił się od nieczystości oraz śmierci i osiągnął Brahmana. Podobnie będzie z każdym, kto w ten sposób poznaje najskrytszą Jaźń.

Tutaj kończy się rozdział trzeci części drugiej Kaṭha Upaniszad.

Tutaj kończy się Kaṭha Upaniszad.