OM. Pozdrowienia dla Najwyższego Pana! Pozdrowienia dla Jama, Króla Śmierci, syna Wiwaswāna¹, nauczyciela Wiedzy o Brahmanie! Pozdrowienia dla Naćiketā!

Proponujemy krótki komentarz do kolejnych rozdziałów składających się na Kaṭha Upaniszad, aby ułatwić zrozumienie ich znaczenia.

Słowo Upaniszad powstaje przez dodanie przyrostka kvip² oraz przedrostków upa i ni do rdzenia czasownika sad, co oznacza rozluźnić, zniszczyć i osiągnąć. Słowo to oznacza Wiedzę Bytu (Brahmana), którą chcemy ustanowić w księdze, którą zaraz wyjaśnimy.

Przez jaki proces etymologiczny słowo Upaniszad oznacza tę Wiedzę? Odpowiadamy: Wiedza ta nazywana jest Upaniszad, ponieważ rozbija, zabija i niszczy awidjā, czyli ignorancję, nasienie samsāra³ w tych poszukiwaczach Wyzwolenia, którzy straciwszy wszelkie pragnienie przedmiotów, które widzieli i o których słyszeli,⁴ zbliżają się do (upa) Wiedzy zwanej Upaniszad, która ma zostać obecnie wyjaśniona, i kultywuje ją z całkowitą (ni) stałością i oddaniem.

Jak zostanie powiedziane w tej Upaniszadzie: „Po urzeczywistnieniu Atmana […] uwalniamy się ze szczęk śmierci”. (1.3.15)

Lub Wiedza o Brahmanie, Brahmawidjā, nazywana jest Upaniszad, ponieważ jest środkiem do osiągnięcia Brahmana. Umożliwia poszukiwaczom Wyzwolenia, którzy są obdarzeni wspomnianą powyżej beznamiętnością, osiągnięcie Najwyższego Brahmana. Jak zostanie stwierdzone później: Otrzymawszy tę mądrość… Naćiketā uwolnił się od nieczystości i śmierci.” (2.3.18)

I wreszcie, Wiedza Ognia, Agniwidjā, nazywana jest Upaniszad, ponieważ rdzeń czasownika sad oznacza również rozluźnić. Wiedza Ognia, pierworodnego i wszechwiedzącego potomka Brahmana (wiedza, której Naćiketā szukał jako drugiego daru) prowadzi do osiągnięcia Nieba i w ten sposób rozluźnia możliwość takich nieszczęść, jak wielokrotne przebywanie w łonie matki, narodziny i starość, których doświadcza się na innych płaszczyznach istnienia. Jak zostanie powiedziane później: „Mieszkańcy Nieba osiągają nieśmiertelność”. (1.1.13)

Można postawić zarzut, że studenci stosują słowo Upaniszad nawet w odniesieniu do książki: słyszy się takie stwierdzenia, jak „Studiujemy Upaniszad” i „Uczymy Upaniszad”. W odpowiedzi można powiedzieć, że nie ma błędu w takim użyciu tego słowa. Znaczenie rdzenia czasownika sad, jak już zostało stwierdzone, polega na zniszczeniu awidjā, przyczyny samsāra. Jest to możliwe jedynie poprzez Wiedzę, a nie zaledwie poprzez książkę. Ale i ta książka służy temu samemu celowi, a mianowicie ustanowieniu Wiedzy o Brahmanie; dlatego jest właściwie oznaczona tą nazwą. Używa się na przykład takiego wyrażenia: „Klarowane masło to zaprawdę życie”.⁵ Zatem słowo Upaniszad oznacza przede wszystkim Wiedzę, a na drugim miejscu księgę.

Ta etymologiczna interpretacja Upaniszad określa kwalifikacje tych, którzy są kompetentni w zakresie Wiedzy⁶. Tematem Upaniszady jest Najwyższy Brahman, najgłębsza Jaźń wszystkich. Celem Upaniszady jest osiągnięcie Brahmana, co powoduje całkowite ustanie samsāra. Cel ten wskazuje także na związek książki z jej tematyką: pierwsza jest wyjaśniającym, druga zaś tym, co wyjaśniane. W kolejnych rozdziałach niczym jabłko w dłoni ujawnia się wiedza dotycząca kompetencji uczniów, przedmiotu, celu i relacji.⁷

Teraz przystąpimy do wyjaśniania tej księgi tak, jak potrafimy najlepiej.

Przypisy:

1. Bóg słońca. ↩︎
2. Kvip – ten przyrostek zmienia czasownik sad w rzeczownik określający lub rzeczownik odczasownikowy. Kiedy upani– dodaje się do sad, sad staje się szad według zasad sandhi. Kiedy oprócz zmiany czasownika na rzeczownik dodany zostanie przyrostek kvip, przyrostek ten całkowicie zniknie (przyp. tłum.). ↩︎
3. Stale zmieniający się względny wszechświat charakteryzujący się życiem i śmiercią, bólem i przyjemnością, miłością i nienawiścią oraz innymi parami przeciwieństw. ↩︎
4. Beznamiętność jest jednym z ważnych warunków wstępnych osiągnięcia Wyzwolenia. Polega na kontrolowaniu pragnienia obiektów przyjemności widzianych na tym świecie, a także tych, o których czyta się w pismach świętych, którymi można się cieszyć w niebie po śmierci. ↩︎
5. Znaczy to, że masło klarowane odżywia życie. ↩︎
6. Aby osiągnąć Wiedzę opisaną w Upaniszadach, konieczne są pewne kwalifikacje. Poniżej znajdują się cztery kwalifikacje, w jakie musi posiadać uczeń Wedānty, gdy zwraca się do nauczyciela o instrukcje dotyczące Wiedzy o Brahmanie: (a) rozróżnienie (wiweka) pomiędzy Rzeczywistym a nierzeczywistym, (b) wyrzeczenie (wairāgjam) nierzeczywistego, (c) grupa sześciu cnót, mianowicie spokój umysłu (śama), oderwanie narządów zmysłów od ich obiektów (dama), utrzymywanie umysłu niezakłócanego przez przedmioty zewnętrzne (uparati), cierpliwe znoszenie wszystkiego cierpienia (titikszā), wiara w słowa nauczyciela (śraddhā) i pewność siebie, czyli nieustanna koncentracja umysłu na Brahmanie (samādhāna) oraz (d) tęsknota za Wolnością (mumukszutwā). ↩︎
7. Zainteresowanie ucznia studiowaniem pisma świętego jest pobudzane, jeśli zostaje on poinformowany o przedmiocie, dokładnym związku księgi z tematem oraz celu, któremu służy jej studiowanie. Dlatego pismo święte omawia te punkty na samym początku. Do tego autorzy Wedānty dodają czwarty punkt, a mianowicie kwalifikacje kompetentnego ucznia. Są to cztery niezbędne czynniki omawiane we wszystkich autorytatywnych traktatach wedyjskich. Śaṅkarāćārja wspomina o nich w swoim wstępie, aby wykazać, że Kaṭha Upaniszad jest właściwym traktatem o filozofii Wedanty. ↩︎