Rozdział Pierwszy

Dziecięca wiara – niedotykalni i Śankaraćarja – serce sadhu

Śri Ramakryszna łaskawie odwiedził dom Adhara w Kalkucie. Siedzi w salonie. Jest popołudnie. Obecni są Rakhal, Adhar, M., Iśan¹ i kilka osób z sąsiedztwa.

Thakur lubi Iśana Mukherdźi. Był on inspektorem w Biurze Głównego Księgowego. Po przejściu na emeryturę zajął się medytacją i pracą charytatywną. Pewnego dnia Thakur poszedł do swojego domu na ulicy Maćczuabazar i zjadł tam posiłek z wielbicielami. Iśan zaprosił wielu gości. (Patrz Część 1). Thakur został tam prawie cały dzień. Oczekiwano Narendry, ale nie mógł przyjść.

Odkąd przeszedł na emeryturę, Iśan często odwiedzał Thakura w Dakszineśwar i udawał się do odosobnionego miejsca na brzegu Gangesu w Bhatpara, aby medytować. Teraz ma zamiar wykonać Gajatri puraśćaranę w Bhatpara.

Dziś jest sobota, 22 września 1883 roku, szósty dzień miesiąca Aświn.

Śri Ramakryszna (do Iśana): „Proszę, opowiedz tę swoją historię – o chłopcu, który wysłał list.”

Iśan (uśmiechając się): „Chłopiec usłyszał, że Bóg nas stworzył. Napisał więc list do Boga w ramach modlitwy i wysłał go pocztą. Adres, który podał, to Niebo.” (Wszyscy się śmieją.)

Śri Ramakryszna (uśmiechając się): „Czy słyszeliście tę historię? W życiu duchowym można odnieść sukces jedynie dzięki dziecięcej wierze.² (Do Iśana) I tą historię o wyrzeczeniu się pracy.”

Iśan: „Po urzeczywistnieniu Boga wszelkie rytualne oddanie, takie jak sandhja, zanika. Pewnego dnia wszyscy odprawiali nabożeństwa nad brzegiem Gangesu, wszyscy oprócz jednej osoby. Zapytany, odpowiedział: „Przestrzegam nieczystości.³ Nie mogę wykonywać rytuałów. Miałem zarówno splugawienie śmierci jak i narodzin – śmierci Matki Ignorancji i narodzin wiedzy o Jaźni.”⁴

Śri Ramakryszna: „A teraz ta historia – o zaniku dyskryminacji kastowej w wyniku osiągnięcia urzeczywistnienia Jaźni.”

Iśan: „Aćarja Śankara wchodził po schodach w Kaśi po kąpieli w Gangesie. Widząc przed sobą niedotykalnego z kilkoma psami, powiedział: „Hej, dotknąłeś mnie!”. Parias powiedział: „Mistrzu, ani ty mnie nie dotknąłeś, ani ja ciebie. Atmana wewnątrz wszystkich nie dotyka nic. Czy jest jakaś różnica między odbiciem słońca w winie a odbiciem w wodzie Gangesu?”⁵

Śri Ramakryszna (uśmiechając się): „A następnie opowieść o harmonii religii – o tym, że Boga można urzeczywistnić każdą ścieżką.”⁶

Iśan (śmiejąc się): „Zarówno Hari jak i Hara wywodzą się z tego samego korzenia. Jedyną różnicą jest modulacja głosu.⁷ Ten, kto jest Hari, jest także Harą. To tylko kwestia wiary.”⁸

Śri Ramakryszna: „A także ta historię o sercu sadhu, które jest największe ze wszystkich.”

Iśan (uśmiechając się): „Ziemia jest największą rzeczą jaką widzimy. Ale morze jest jeszcze większe – a niebo większe niż morze! Ale Pan Wisznu ma władzę nad wszystkim – niebem, światem śmiertelników i światem podziemnym – wszystkimi trzema światami w jednej stopie. Ta stopa Wisznu jest w sercu sadhu. Zatem serce sadhu jest największe ze wszystkich.”

Wielbiciele z wielką przyjemnością słuchają tych słów.

Rozdział Drugi

Kult Pierwotnej Mocy jest kultem Brahmana – Brahman i Pierwotna Moc są tym samym – Tożsamość Boga Absolutnego i Boga-stwórcy, obrońcy i niszczyciela

Iśan wykona Gajatri puraśćaranę w Bhatpara. Gajatri jest mantrą Brahmana. Dopóki ktoś nie pozbędzie się całkowicie pociągu do rzeczy doczesnych, nie osiągnie wiedzy o Brahmanie. Jednak światowego umysłu nie można się pozbyć ponieważ życie w wieku Kali zależy od pożywienia. Zawsze kręci się wokół zmysłów:⁹ wzroku, smaku, węchu, dotyku i dźwięku. Dlatego Śri Ramakryszna mówi: „W Kalijudze nie jest możliwe życie według zasad wedyjskich. To, co jest Brahmanem jest także Śakti, mocą. Czcząc moc, czci się Brahmana. Kiedy ma miejsce tworzenie, zachowanie i zniszczenie, nazywa się to Śakti – nie są oni różni, są tacy sami.”

Poszukiwanie Absolutu i Iśan – stanowisko Wedantystów: „Ja jestem Nim”, So’ham

Śri Ramakryszna (do Iśana): „Dlaczego włóczysz się z neti-neti [nie tym, nie tym] na ustach? O Brahmanie nie można powiedzieć nic – można jedynie powiedzieć, że To istnieje, «asti mātram»,¹⁰ tylko Rama.”

„Cokolwiek widzimy lub myślimy, jest przejawem tej samej Pierwotnej Mocy, Pierwotnej Świadomości¹¹ – stworzenia, zachowania i rozkładu, świata i żywych istot. Również medytacja, ten, kto medytuje, miłość do Boga, ekstatyczna miłość do Boga – wszystko to jest przejawem tej Pierwotnej Mocy.”

„Ale Brahman i Śakti są nierozłączni. Hanuman zaśpiewał hymn pochwalny dla Ramy, kiedy ten wrócił z Lanki. Śpiewał: «O Ramo, jesteś Najwyższym Brahmanem,¹² a Sita jest Twoją Śakti. Jesteście jednym i tym samym.» Jak wąż i jego zygzakowaty ruch. W chwili, gdy pomyślisz o ruchu węża, na myśl przychodzi ci wąż. A kiedy myślisz o wężu, myślisz o jego ruchu. Gdy tylko pomyślisz o mleku, pomyślisz o jego kolorze i bieli. A gdy tylko pomyślisz o mlecznej bieli, pomyślisz o mleku. Gdy tylko pomyślisz o wilgoci, pomyślisz o wodzie. Gdy tylko pomyślisz o wodzie, musisz pomyśleć o jej wilgoci.”

„Ta właśnie Pierwotna Moc, czyli Mahamaja, przykrywa Brahmana. Gdy tylko zasłona zostanie usunięta, zdasz sobie sprawę: «Ja jestem tobą, a ty jesteś mną.»”

„Dopóki istnieje okrycie Mahamaji, kultywowanie wedantystycznej postawy So’ham: «Zaprawdę jestem tym Najwyższym Brahmanem» nie jest właściwe. Fale należą do wody, woda nie należy do fal. Dopóki jest zasłona, dobrze jest wołać do Boga: «Ma, Ma – Ty jesteś moją Matką, ja jestem Twoim dzieckiem». «Ty jesteś moim Panem, ja jestem Twoim sługą». Postawa pana i sługi jest również dobra. Wszystkie inne postawy, takie jak spokój, przyjaźń itp. – wynikają z tej postawy. Jeśli pan darzy swego sługę uczuciem, może mu powiedzieć: «Chodź i usiądź obok mnie». Ty i ja nie jesteśmy różni. Ale jeśli sługa usiądzie obok pana z własnej woli, czy pan nie będzie zły?”

Pierwotna Moc, gra inkarnacji Boga a Iśan – czym jest maja? Harmonia Wed, Puran i Tantr

„Jeśli chodzi o grę wcielenia Boga, jest to cała manifestacja mocy Świadomości. Ten, który jest Brahmanem, jest także Ramą, Kryszną i Śiwą.”

Iśan: „Hari i Hara pochodzą z tego samego korzenia. Wyróżniają się jedynie wymową.” (Wszyscy się śmieją.)

Śri Ramakryszna: „Tak, oprócz Jednego, nic nie istnieje. Wedy mówią: «Om Sat-ćit-ananda Brahman». Purany mówią: «Om Sat-ćit-ananda Kryszna». A Tantra mówi: «Om Sat-ćit-ananda Śiwa».”

„Ta właśnie Świadomość w formie Mahamaji utrzymuje wszystkich w niewiedzy. Adhjatma Ramajana mówi: „Wszyscy ryszi, którzy widzieli Ramę, powiedzieli tylko to: «O Ramo, nie oczaruj nas Swoją urzekającą światem mają!»”.¹³

Iśan: „Co to jest maja?”

Śri Ramakryszna: „Wszystko, co widzisz, słyszysz i myślisz jest mają. Jeśli trzeba to powiedzieć jednym słowem, «pożądanie i chciwość» stanowią zasłonę maji.

„Nie ma nic złego w żuciu orzechów betel, jedzeniu ryb, paleniu papierosa lub masowaniu ciała olejem. Jaki jest sens rezygnowania z tego? Jedyną rzeczą niezbędną jest porzucenie „pożądania i chciwości”. Porzucenie ich jest prawdziwym wyrzeczeniem. Żyjący w rodzinie powinni od czasu do czasu udać się w odosobnienie i praktykować praktyki duchowe. Kiedy rozwiną w sobie miłość do Boga, mogą wyrzec się tego mentalnie. Sannjasini powinni wyrzec się zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz.”

Keśab Ćandra Sen i wyrzeczenie – Nawawidhan i doktryna Bezkształtnego – dogmatyzm

„Powiedziałem Keśab Senowi: «Jak można wyleczyć osobę cierpiącą na delirium, jeśli mieszka w pokoju, w którym stoi dzban wody i marynowane owoce tamaryndowca?» Od czasu do czasu musisz udać się w samotność.”

Wielbiciel: „Proszę pana, a co z Nawawidhanem – wydaje mi się, że jest to mieszanka¹⁴ pięciu rodzajów soczewicy”.

Śri Ramakryszna: „Niektórzy mówią, że to nowoczesne. Ale zadaję sobie pytanie: «Czy Bóg wielbiciela Brahmo jest innym Bogiem?» Nazywają swój kult Nawawidhan, nową dyspensacją. Może tak być. Podobnie jak istnieje sześć systemów filozoficznych. Może to jest do nich podobne.”

„Ale wiecie w czym mylą się wierzący w bezkształtnego Boga? Kiedy mówią, że Bóg jest bezkształtny, a wszystkie inne poglądy są błędne.”

„Wiem, że Bóg jest zarówno w formie, jak i bez formy – i znacznie więcej. Bóg może być wszystkim.”¹⁵

Bóg w nietykalnych

(Do Iśana) „Ta sama Świadomość, ta sama moc Ignorancji¹⁶ stała się dwudziestoma czterema kosmicznymi zasadami.¹⁷ Któregoś dnia kiedy medytowałem, mój umysł odwiedził dom Rasika. On jest padlinożercą. Powiedziałem sobie: „Zostań, zostań tutaj, ty draniu!”. Boska Matka pokazała mi, że wszyscy członkowie jego domu byli tymi samymi pojemnikami i mieli w środku tę samą kulkundalini i te same sześć ośrodków.”

„Czy Pierwotna Moc jest męska czy żeńska? Na wsi [Kamarpukur] widziałem jak Kali była czczona w domu Lahasa. Miała ona na szyi świętą nić. Ktoś zapytał: „Po co świętą nić na szyi Matki?”. Właściciel domu odpowiedział: „Bracie, ty zrozumiałeś Matkę. Ale ja nie wiem, czy jest płci męskiej, czy żeńskiej.”¹⁸

„Mówi się, że Mahamaja połknęła kiedyś Śiwę. Kiedy obudziło się jej sześć ośrodków, z Jej uda wyłonił się Śiwa. Następnie [Śiwa] stworzył filozofię Tantry.”

„Musisz przyjąć schronienie w tej Ćitśakti, w tej Mahamaji.”

Iśan: „Proszę, obdarz mnie swoją łaską.”

Rada dla Iśana – zanurkuj głęboko – potrzeba guru – bramiński mędrzec – Iśan i pisma święte – zwykła nauka książek

Śri Ramakryszna: „Módl się z prostodusznym umysłem: «O Panie, objaw mi się!» Płacz! Powiedz: «O Panie, proszę, odwróć mój umysł od «pożądania i chciwości!»»”

„I zanurkuj. Czy możesz dotrzeć do klejnotów, pływając po powierzchni wody? Trzeba nurkować głęboko.”

„Uzyskaj informację od swojego guru o tym, gdzie szukać. Pewna osoba szukała specjalnego kamiennego wizerunku Śiwy.¹⁹ Ktoś przyszedł i powiedział: «Podejdź blisko tego strumienia, a znajdziesz drzewo. W pobliżu drzewa znajduje się wodny wir. Będziesz musiał zanurkować w tym miejscu. Wtedy znajdziesz kamienny posąg.» Musisz uzyskać instrukcje od guru, gdzie szukać.”

Iśan: „Tak, proszę pana.”

Śri Ramakryszna: „Sat-ćit-ananda sam przychodzi jako Guru.²⁰ Jeśli ktoś otrzyma inicjację od ludzkiego guru i uważa go za zwykłego człowieka, nie odniesie sukcesu. Będzie musiał uważać guru za Samego Boga. Tylko wtedy będzie miał wiarę w mantrę. A wiara przynosi wszystko. Eklawja (chłopiec z niskiej kasty) wykonał gliniany wizerunek Drony, a następnie uczył się łucznictwa, stojąc w lesie przed posągiem. Czcił glinianego Dronę jako samego Dronaćarję. W ten sposób dzięki tej wierze doskonalił się w łucznictwie.”

„I nie zajmuj się zbytnio brahmińskimi Panditami. Zawsze podążają za pieniędzmi.”

„Widziałem brahminów, którzy przychodzili aby odprawić ceremonie – czytając Ćandi lub inne pisma święte – przewracając wiele stron bez czytania.” (Wszyscy się śmieją.)

„Nóż do paznokci²¹ wystarczy, żeby się zabić, ale żeby zabić innych, potrzebna jest taka broń jak miecz i tarcza. Taki jest cel pism świętych.”

„Nie potrzebujesz wielu pism świętych.²² Jeśli nie masz rozróżniania same studia nie pomogą. Nawet studiowanie sześciu filozofii jest na nic. Idź w samotności i płacz za Nim, wzywaj Go. Na pewno zrobi dla ciebie wszystko.”

Praktykowanie dyscyplin duchowych w odosobnieniu – troska o czystość i Iśan

Iśan buduje chatę z ośmioma dachami krytymi strzechą na brzegu Gangesu w Bhatpara, aby wykonać puraśćaranę. Thakur o tym słyszał.

Śri Ramakryszna (niecierpliwie, do Iśana): „O tak, czy chata jest gotowa? Fakt jest taki, że im mniej osób wie o takich działaniach, tym lepiej. Ludzie o naturze sattwicznej medytują w swoich umysłach, w lesie lub w innym odosobnionym miejscu. Czasem nawet medytują w moskitierze”.

Czasami Iśan zabiera ze sobą Hazrę do Bhatpara. Hazra zawsze troszczy się o czystość zewnętrzną. Śri Ramakryszna poprosił go, aby nie zachowywał się w ten sposób.

Śri Ramakryszna (do Iśana): „No cóż, nie zajmuj się niepotrzebną troską o zewnętrzną czystość. Sadhu poczuł wielkie pragnienie. Przeszedł do niego człowiek z bukłakiem na wodę. Podał sadhu wodę. Sadhu zapytał: «Czy twój pojemnik jest czysty?».²³ Mężczyzna odpowiedział: «Proszę pana, jest bardzo czysty, ale w twoim jest dużo moczu i odchodów. Więc mówię, pij wodę z mojej skóry. Nie zaszkodzi.» Twoja skóra, czyli Twoje ciało, Twój żołądek, zawiera brud.”

„I wierz w imię Boga. Wtedy nie będziesz musiał chodzić na pielgrzymki.”

Mówiąc to, przepełniony emocjami, Thakur zaczyna śpiewać.

Wyrzeczenie się rytuałów na etapie doskonałości

Po co jechać do Gaja, Gangesu, Prabhas, Kaśi czy Kanći, skoro mogę oddychać po raz ostatni intonując imię Kali?
Jaki pożytek mają rytuały dla tego, kto wymawia imię Kali o świcie, w południe i o zmierzchu? Samo uwielbienie pójdzie w jego ślady i nigdy go nie dogoni.
Dobroczynność, śluby i jałmużna nie przemawiają już do umysłu Madana. Jedynym jego uwielbieniem jest oddanie się błogosławionym stopom Matki.
Sam Pan Śiwa, Bóg Bogów ze wszystkimi Swoimi mocami, śpiewa Jej chwałę. Któż więc może pojąć moc Jej świętego imienia?

Iśan milczy.

Rada dla Iśana; dziecięca wiara – najpierw praktykowanie duchowych praktyk tak jak Dźanaka, a potem urzeczywistnienie Boga w świecie

Śri Ramakryszna (do Iśana): „Jeśli nadal masz w sobie jakieś wątpliwości, proszę, zapytaj mnie”.

Iśan: „Panie, mówiłeś o wierze”.

Śri Ramakryszna: „Tylko dzięki prawdziwej wierze możesz Go urzeczywistnić. Stanie się to wcześniej, jeśli będziesz miał pełną wiarę. Jeśli krowa jest wybredna w kwestii paszy, daje mniej mleka. Jeśli pasie się na wszelkiego rodzaju trawach i liściach, daje więcej mleka.”

„Syn Radźakryszny Bannerdźi opowiedział historię: Pewna osoba otrzymała polecenie od Boga, aby zobaczyć swoje idealne bóstwo w baranie. On w to wierzył. Bóg istnieje we wszystkim.”

„Pewien guru powiedział swojemu uczniowi: «To Rama przebywa w każdej istocie». Wielbiciel całkowicie w to uwierzył. Kiedy zobaczył uciekającego psa z ćapatti w pysku, wielbiciel pobiegł za nim z masłem w pojemniku, krzycząc: «Rama, poczekaj chwilę! Pozwól, że posmaruję twoje ćapatti.»”

„Och, jaką wiarę miał Krysznakiśore. Mówił, że recytując: «Om Kryszna, Om Rama», zarabiasz rezultat milionów sandhji.”

„Również Krysznakiśore w tajemnicy mówił mi do ucha: «Proszę, nie mów nikomu, że nie lubię już sandhji i innych rytuałów».”

„Ja też czuję to samo. Boska Matka objawia mi, że stała się wszystkim. Któregoś razu, gdy już się uspokoiłem, wracałem z Dźhautala w kierunku Panćawati, zobaczyłem idącego za mną psa. Zatrzymałem się w Panćawati i pomyślałem: «Może Matka coś przez niego powie.»”

„Tak więc, jak przed chwilą powiedziałeś, wszystko osiąga się przez wiarę”.²⁴

Trudne problemy domownika i łaska Boga

Iśan: „Ale ja jestem gospodarzem”.

Śri Ramakryszna: „I co z tego? Dzięki Jego łasce nawet niemożliwe staje się możliwe.²⁵ Ramprasad śpiewał: «Ten świat jest zasłoną zwiedzenia.» Ktoś odpowiedział mu inną piosenką:

Ten świat jest rzeczywiście źródłem radości; pozwól mi jeść, pić i radować się.
Czy król Dźanaka, wielki królewski mędrzec, czy on był pod jakimkolwiek względem gorszy od świętego człowieka, który porzucił świat?
O nie, to on był wierny zarówno materii jak i Duchowi, on urzeczywistnił Boga i jednocześnie wypił swój kubek mleka.

„Ale najpierw musisz praktykować duchowe praktyki w tajemnicy, w odosobnieniu. Wtedy będziesz mógł żyć na świecie i zostać Królem Dźanaką. Ale jeśli nie, jak możesz być taki jak on?”

„Po prostu zobacz, Kartika, Ganeśa, Lakszmi, Saraswati, wszyscy tam są, ale Śiwa czasami zatraca się w samadhi. A czasami tańczy, śpiewając «Rama, Rama.»”

Przypisy:

1. Wszyscy synowie Iśana byli bardzo dobrze wykształceni. Najstarszy, Gopal, był sędzią rejonowym. Środkowy, Satiś Ćandra, był sędzią okręgowym. Satiś był kolegą z klasy Narendry. Potrafił pięknie grać na pakhawadź. Był urzędnikiem rządowym w Gazipur. To właśnie w jego domu Narendra przebywał podczas swego stanu prawadźja [okresu wędrówki sannjasy] i spotkał Pawhari Babę. Jeden z braci, Giriś, przez długi czas pracował jako zastępca sekretarza na Uniwersytecie w Kalkucie. Iśan dał tak wiele na jałmużnę, że pod koniec życia stał się dłużnikiem i cierpiał z powodu wielkich trudności. Jego żona zmarła wiele lat przed jego własną śmiercią. ↩︎
2. Królestwo niebieskie jest objawione niemowlętom, lecz zakryte przed mądrymi i roztropnymi. Biblia. ↩︎
3. Aśouća. ↩︎
4. Atmarama. ↩︎
5. Bhagawad Gītā 6.29. ↩︎
6. Bhagawad Gītā 4.11. ↩︎
7. Słowo pratjaja ma dwa znaczenia: wiara i zmiana. To gra słów oznaczająca, że jeśli wierzysz w Boga, nie ma znaczenia, kogo czcisz. ↩︎
8. Hari to imię Boga według wyznawców Wisznu, Hara to imię Śiwy. ↩︎
9. Bhagawad Gītā 12.5. ↩︎
10. naiwa wāćā na manasā prāptuṃ śakjo na ćakszuszā,
    astīti bruwato’njatra kathaṃ tadupalabhjate.
    astītjewopalabdhawjastattwabhāwena ćobhajoḥ,
    astītjewopalabdhasja tattwabhāwaḥ prasīdati.
    kaṭhopaniszad 2.3.12, 2.3.13
    [Nie można tego osiągnąć ani przez mowę, ani przez umysł, ani przez oko. Jak może To być znane komukolwiek poza tym, kto mówi o Tym jako o istniejącym? Jaźń należy (najpierw) urzeczywistnić jako istniejącą, a następnie taką, jakim To jest naprawdę. Z tych dwóch prawdziwa natura Jaźni która znana jest jako jedynie istniejąca, jest przychylnie nastawiona do objawienia jaźni.] ↩︎
11. Ćitśakti. ↩︎
12. Parabrahman. ↩︎
13. dźñānenāwrytaṃ dźñānaṃ tena muhjanti dźantawaḥ | Gītā 5.15
    [Wiedza jest spowita niewiedzą, dlatego istoty ulegają złudzeniu.]
    daiwī hjeszā guṇamajī mama mājā duratjajā |
    māmewa je prapadjante mājāmetāṃ taranti te || Gītā 7.14
    [Zaprawdę, ta Moja boska iluzja, zbudowana z gun, jest trudna do pokonania. Ci, którzy poświęcają się wyłącznie Mnie, przekraczają tę iluzję.] ↩︎
14. Khićuri. ↩︎
15. nānto’sti mama diwjānāṃ wibhūtīnāṃ parantapa | Gītā 10.40.
    [Moim boskim przymiotom nie ma końca, spalacz wrogów.] ↩︎
16. Mahamaja. ↩︎
17. mahābhūtānjahaṅkāro buddhirawjaktamewa ća |
    indrijāṇi daśaikaṃ ća pañća ćendrijagoćarāḥ || Gītā 13.6
    [Wielkie elementy, egoizm, intelekt, a także Nieprzejawione, dziesięć zmysłów i jeden (umysł) oraz pięć obiektów zmysłów.] ↩︎
18. tadwā etadakszaraṃ gārgjadryszṭaṃ dryszṭry, aśrutaṃ śrotry, amataṃ mantry,  awidźñātaṃ widźñātry, nānjadato’sti dryszṭry,  nānjadato’sti śrotry, nānjadato’sti mantry,  nānjadato’sti widźñātry,  etasminnu khalwakszare gārgjākāśa otaśća protaśćeti.
    bryhadāraṇjakopaniszad 3.8.11
    [O Gargi, ten Niezmienny, nigdy nie jest widziany, lecz jest Świadkiem. Nigdy nie jest słyszane, lecz jest Słyszącym. Nigdy się o tym nie myśli, ale jest to Myślący. Nigdy nie jest znane, lecz jest Wszechwiedzącym. Nie ma innego świadka poza Tym, nie ma innego słuchacza niż To, nie ma innego myśliciela poza Tym, nie ma innego znawcy poza Tym. Przez tę niezmienną, o Gargi, przenika się eter.] ↩︎
19. Wanalinga, kamień o szczególnym kształcie występujący w przyrodzie. ↩︎
20. pitāsi lokasja ćarāćarasja twamasja pūdźjaśća gururgarījān | Gītā 11.43
    [Ty jesteś Ojcem świata, poruszającym się i nieruchomym; przedmiot kultu; większy od wielkiego.] ↩︎
21. Naharni. ↩︎
22. uttamā tattwaćintaiwa madhjamaṃ śāstraćintanam |
    adhamā mantraćintā ća tīrthabhrāntjadhamādhamā ||
    maitrejī upaniszat 2.21
    [Medytowanie nad Rzeczywistością jest najlepsze, medytowanie nad pismami świętymi jest umiejscowione pośrodku, medytowanie nad mantrą jest czymś gorszym, a błąkanie się po miejscach pielgrzymek gorszym od tego gorszego.] ↩︎
23. nawadwāramalasrāwaṃ sadā kāle swabhāwadźam |
    durgandhaṃ durmalopetaṃ spryszṭwā snānaṃ widhījate ||
    maitrejī upaniszat 2.6 ↩︎
24. sarwadharmānparitjadźja māmekaṃ śaraṇaṃ wradźa |
    ahaṃ twā sarwapāpebhjo mokszjajiszjāmi mā śućaḥ || Gītā 18.66
    [Porzucając wszelkie dharmy, szukaj schronienia jedynie we Mnie; Uwolnię cię od wszystkich grzechów; nie smuć się.] ↩︎
25. U człowieka jest to niemożliwe, ale u Pana – Chrystusa nie ma nic niemożliwego. ↩︎