Wers 1.1.1

ॐ केनेषितं पतति प्रेषितं मनः केन प्राणः प्रथमः प्रैति युक्तः ।
केनेषितां वाचमिमां वदन्ति चक्षुः श्रोत्रं क उ देवो युनक्ति ॥ १ ॥

oṃ keneṣitaṃ patati preṣitaṃ manaḥ kena prāṇaḥ prathamaḥ praiti yuktaḥ ।
keneṣitāṃ vācamimāṃ vadanti cakṣuḥ śrotraṃ ka u devo yunakti ॥ 1 ॥

1. Uczeń zapytał: Om. Z czyjej woli umysł zmierza do swego przedmiotu? Na czyj rozkaz najważniejszy prāṇa spełnia swój obowiązek? Na czyją wolę ludzie wypowiadają mowę? Kim jest bóg, który kieruje oczami i uszami?

Komentarz:

UMYSŁ ETC. Powszechnie uważa się, że umysł myśli o przedmiotach niezależnie od jakiejkolwiek woli zewnętrznej. Ale to nie jest prawdą. Umysł nie jest panem samego siebie; w przeciwnym razie inteligentna osoba nie kontemplowałaby zła. Powszechnym doświadczeniem jest to, że umysł, choć świadomy szkodliwych skutków, jakie mogą z tego wyniknąć, czasami myśli o złym przedmiocie. Mimo ostrzeżeń ze strony innych zostaje zmuszony do podjęcia działania niosącego za sobą poważne konsekwencje. Dlatego słuszne jest przypuszczenie, że umysł nie jest całkowicie swobodny w swoich działaniach.

PRĀṆA itd.: Prāṇa, czyli siła życiowa, jest opisywany jako najważniejszy, ponieważ bez niego narządy zmysłów nie mogą angażować się w swoje czynności.

BÓG: Dosł. świetlista istota. Narządy zmysłów, same w sobie bezwładne i nieinteligentne, muszą być kierowane w swoim działaniu przez jakąś inteligentną siłę.

Powszechnie uważa się, że ciało, składające się ze zmysłów i kończyn, kieruje człowiekiem do działania i że umysł również znajduje się pod kontrolą ciała. Ale inteligentna osoba zdaje sobie sprawę, że ciało, zmysły i umysł – w rzeczywistości wszystkie rzeczy we wcielonej osobie za wyjątkiem najgłębszej Jaźni – są zmienne, materialne i nietrwałe. Umysł i reszta wykonują swoje odpowiednie funkcje dzięki samej woli Ātmana. Uczeń pyta nauczyciela o tego niezmiennego i wiecznego Ātmana.

Ponieważ uczeń był dobrze wykwalifikowany do wiedzy, wyjaśniono mu Pierwszą Zasadę.

Wers 1.1.2

श्रोत्रस्य श्रोत्रं मनसो मनो यत् वाचो ह वाचं स उ प्राणस्य प्राणः।
चक्षुषश्चक्षुरतिमुच्य धीराः प्रेत्यास्माल्लोकादमृता भवन्ति ॥

॥ २ ॥

śrotrasya śrotraṁ manaso mano yat vāco ha vācaṁ sa u prāṇasya prāṇaḥ ।
cakṣuṣaścakṣuratimucya dhīrāḥ pretyāsmāllokādamṛtā bhavanti ॥ 2 ॥

2. Nauczyciel odpowiedział: To jest Ucho ucha, Umysł umysłu, Mowa mowy, Życie życia i Oko oka. Odłączywszy Jaźń [od narządów zmysłów] i wyrzekając się świata, mądrzy osiągają nieśmiertelność.

Komentarz:

UCHO UCHA: Drugie słowo ucho w tekście oznacza narząd słuchu, czyli subtelny narząd za uchem zewnętrznym, za pomocą którego słyszy się dźwięk. Jednakże według Upaniszad narząd sam w sobie nie jest prawdziwym czynnikiem słuchu. Funkcjonuje w ten sposób dzięki obecności Ātmana, świetlistej, wszechprzenikającej i wiecznej Inteligencji. Porównaj następujące stwierdzenia wedyjskie: „Człowiek jaśnieje światłem Ātmana”. „Oświetlone tym Światłem słońce świeci”. Porównaj także następujące stwierdzenie z Bhagawad Gītā: „Światło, które jest w słońcu i oświetla cały wszechświat, światło, które jest na księżycu, a także jest w ogniu – wiedz, że to światło jest Moje”. Tekst zaprzecza fałszywemu poglądowi, że same narządy zmysłów są wyposażone w inteligencję. „Istnieje coś, co można pojąć jedynie poprzez zrozumienie mędrców i co jest najgłębszą Jaźnią wszystkich, niezmienną, niezniszczalną, nieśmiertelną, nieustraszoną i nienarodzoną i na polecenie czego ucho, język, umysł i pozostałe zmysły spełniają swoje odpowiednie funkcje. Odpowiedź nauczyciela w tej sprawie i nasza interpretacja są prawidłowe.” (Śaṅkarāćārja)

UMYSŁ ETC.: Patrz powyższa uwaga. Jeśli umysł nie jest ożywiony inteligencją Ātmana, nie może on spełniać swoich funkcji woli i determinacji. Słowo umysł obejmuje tutaj zarówno manas (zdolność wątpienia), jak i buddhi (zdolność do decydowania).

ŻYCIE ETC.: Słowo w tym tekście to prāṇa. To Ātman obdarza prāṇa mocą wykonywania jej funkcji, takich jak oddychanie, wydalanie niezasymilowanego jedzenia i napoju oraz rozprowadzanie pożywienia po całym ciele. Porównaj następujące stwierdzenia z Wed: „Kto mógłby żyć i kto mógłby oddychać, gdyby nie było Brahmana, ucieleśnienia błogości?” „On prowadzi prāṇa w górę i apāna w dół.” „Tylko Tamto jest Brahmanem, który nadaje prāṇa aktywność. Poznaj Tamto.”

OKO ETC.: Oczy ujawniają formy. Moc odkrywania obiektów wywodzi się od Ātmana, który ma naturę inteligencji.

ODŁĄCZYWSZY itd.: Wiedza, że Ātman jest Okiem oka itd., umożliwia poszukiwaczowi oddzielenie się od narządów zmysłów. Wiedza ta prowadzi do osiągnięcia Nieśmiertelności. Jednak nieoświecona osoba utożsamia oczy, uszy i inne narządy zmysłów z Ātmanem i w ten sposób staje się ofiarą powtarzających się narodzin i śmierci we względnym wszechświecie.

WYRZEKAJĄC SIĘ ETC.: Mądry człowiek odwraca się od tego świata, w którym życie charakteryzuje się przywiązaniem do obiektów przemijających, takich jak przyjaciele i krewni. Wyrzeka się wszelkich ziemskich pragnień. „Ani czynem, ani potomstwem, ani bogactwem, lecz samym wyrzeczeniem można osiągnąć nieśmiertelność”. „Mądry człowiek poszukujący nieśmiertelności wycofuje swoje zmysły ze świata.” Lub słowo w tekście może oznaczać „po porzuceniu ciała”. Nawet dla znawcy Brahmana ciało fizyczne trwa tak długo, jak długo nie wyczerpią się pozostałości przeszłej karmy, która dała mu początek. Musi zebrać jej owoce.

Według Wedanty Ātman, czyli Czysta Świadomość, jest wolna od aktywności, jednakże o Jej istnieniu można wywnioskować z aktywności organów zmysłów. Narząd zmysłu nie jest substancją prostą. Składa się z cząstek różnych elementów materialnych. Taka substancja znajduje się pod kontrolą innego podmiotu, któremu służy, np. w przypadku domu lub pojazdu. Tą istotą jest Ātman, dla którego narządy zmysłów spełniają swoje odpowiednie funkcje. Co więcej, nieinteligentny obiekt nie może działać bez kierownictwa inteligentnej istoty, jak ma to miejsce w przypadku pojazdu. Narządy zmysłów same w sobie są nieinteligentne. Kieruje nimi inteligentny Ātman.

Brahmana nie można poznać umysłem ani zmysłami, ponieważ jest to sam Ātman, czyli najgłębsza Jaźń człowieka.

Wers 1.1.3-4

न तत्र चक्षुर्गच्छति न वाग्गच्छति नो मनो न विद्मो न विजानीमो यथैतदनुशिष्यात् ॥ ३ ॥
अन्यदेव तद्विदितादथो अविदितादधि।
इति शुश्रुम पूर्वेषां ये नस्तद्व्याचचक्षिरे ॥ ४ ॥

na tatra cakṣurgacchati na vāggacchati no mano na vidmo na vijānīmo yathaitadanuśiṣyāt ॥ 3 ॥
anyadeva tadviditādatho aviditādadhi ।
iti śuśruma pūrveṣāṃ ye nastadvyācacakṣire ॥ 4 ॥

Komentarz:

3-4. Nie dociera tam oko, ani mowa, ani umysł. Nie znamy Tego; nie rozumiemy, jak ktoś może Tego uczyć. To jest inne od tego co znane; To jest ponad tym co nieznane. Tak słyszeliśmy od dawnych nauczycieli, którzy nas tego nauczali.

OKO ETC.: Istnieje tylko Brahman. Wszystkie inne obiekty, takie jak ciało, zmysły i umysł, są na Niego fałszywie nałożone, niczym złudny wąż na linie. Tak jak lina jest prawdziwą esencją i jaźnią złudnego węża, tak Brahman jest esencją i jaźnią oka, mowy, umysłu i reszty. Ta esencja, czyli Brahman, jest Świadomością, wiecznym i nieskończonym Podmiotem; Nie można go uczynić przedmiotem materialnych i skończonych zmysłów.

MOWA: Język definiuje przedmiot za pomocą słów. Mówi się, że słowa spotykają się z przedmiotem. Ale Brahman jest samą esencją i jaźnią wszystkiego, łącznie ze słowami i językiem, który je wypowiada. Dlatego mowa nie może zdefiniować Brahmana. Ogień, który podpala i oświetla inne przedmioty, nie może sam się zapalić ani oświecić.

UMYSŁ: Umysł stosuje swoją wolicjonalną i determinującą moc w odniesieniu do innych obiektów, a nie do Brahmana, który jest jego najgłębszą esencją.

NIE ZNAMY ETC.: Zmysłami i umysłem postrzegane są jedynie przedmioty; Brahman, wieczny Podmiot, nie może być przez nie poznany.

NIE ROZUMIEMY ETC.: Nauczyciel nie jest w stanie wyjaśnić uczniowi Brahmana tak, jak mógłby to uczynić z przedmiotem postrzeganym zmysłowo, który jest opisywany w odniesieniu do jego klasy, atrybutów i sposobów działania. Brahman jest pozbawiony tego wszystkiego. Ta część tekstu ma pobudzić nauczyciela do wzmożonego wysiłku, aby pouczyć ucznia o nieprzeniknionym Brahmanie, a także pobudzić ucznia do wzmożonego wysiłku, aby zrozumieć pouczenie. „Bez wątpienia prawdą jest, że nie można przekonać do wiary w Brahmana na podstawie dowodów narządów zmysłów; jednakże można kultywować wiarę w Niego, opierając się na dowodach z pism świętych”. (Śaṅkarāćārja.)

JEST PONAD ETC.: Brahman różni się od tego co znane, to znaczy od namacalnego świata imion i form, ponieważ jest Okiem oka i tak dalej. Wszystkie materialne przedmioty mogą być w jakiś sposób poznane przez kogoś i w pewnym stopniu. Brahman znacznie różni się od takich obiektów. Aby uczeń nie zrozumiał opacznie słów nauczyciela i nie doszedł do wniosku że Brahman jest całkowicie nieznany, nauczyciel mówi, że jest on ponad tym co nieznane. Słowo nieznane oznacza niezamanifestowaną awidjā, która jest nasieniem materialnego wszechświata. Opisując Brahmana jako odrębnego od znanego i będącego ponad nieznanym, tekst wskazuje, że Brahman jest Ātmanem, czyli najgłębszą Jaźnią poznającego; gdyż nikt inny jak tylko własny Ātman nie może być odróżniony zarówno od znanego, jak i nieznanego. Celem tego wersetu jest powtórzenie jedności Brahmana i Ātmana.

TAK SŁYSZELIŚMY ETC.: Wiedza o Ātmanie była przekazywana przez kolejnych nauczycieli i uczniów. „Brahmana można poznać jedynie poprzez instrukcje nauczycieli, a nie poprzez argumenty, wyjaśnienia, pisma święte, inteligencję, wyrzeczenia, ofiary i tym podobne”. (Śaṅkarāćārja.)

Powyższy werset rodzi pewną trudność. Można zapytać, jak Brahman może być Ātmanem. Panuje powszechne przekonanie, że Ātman, czyli Jaźń, jest fenomenalną istotą, która wykonuje działania i oddaje cześć, aby osiągnąć niebo lub obcować z bogami i która podlega prawu odrodzenia. Dlatego Brahman może odnosić się do jakiegoś innego bóstwa, takiego jak Wisznu, Indra czy Īśwara, które ma prawo do naszego uwielbienia, nie zaś do tej Jaźni. Kilka szkół akceptuje ten pogląd. Stąd słuszny jest wniosek, że tym, co jest znane i godne czci jest Brahman i że Jaźń, to znaczy czciciel, jest czymś różnym od Niego. Przewidując taką trudność ze strony ucznia, nauczyciel odpowiedział, że Ātman to nic innego jak Czysta Inteligencja, bez której zmysły nie mogą funkcjonować.

Wers 1.1.5

यद्वाचाऽनभ्युदितं येन वागभ्युद्यते ।
तदेव ब्रह्म त्वं विद्धि नेदं यदिदमुपासते ॥ ५ ॥

yadvācānabhyuditaṃ yena vāgabhyudyate ।
tadeva brahma tvaṃ viddhi nedaṃ yadidamupāsate ॥ 5 ॥

5. Tamto, czego nie można wyrazić mową, ale przez które wyraża się mowa – tylko Tamto poznaj jako Brahmana, a nie to, co ludzie tutaj czczą.

Komentarz:

MOWA: Termin ten oznacza zarówno słowa jak i narząd mowy. Organy są instrumentem skończonym.

PRZEZ KTÓRE ETC.: To znaczy, że bezwładny język może wypowiadać słowa jedynie dzięki światłu i świadomości, które są prawdziwą naturą Brahmana. Porównaj: „Pozostając wewnątrz mowy, Brahman nią kieruje”. „To jest mowa, dzięki której mówi się we śnie”. Moc kryjąca się za mową jest wieczna i z natury inteligentna. Porównaj: „Siła kryjąca się za mową mówiącego zawsze istnieje”.

TO JEDYNIE: Światło, które jest Jaźnią, pozbawioną ograniczeń organów, ciała i reszty.

BRAHMAN: Słowo to pochodzi od rdzenia brimha, który oznacza wielkość, której nie przewyższyło nic innego. Brahman jest jeden i nie ma drugiego. Pozbawione atrybutów, całkowicie transcendentne, Najwyższe i będące jednorodną masą Świadomości, To zostało opisane w połączeniu z takimi upādhi, czyli ograniczającymi dodatkami, jak mowa, oko i ucho – jako „Mowa mowy”, „Ucho ucha” i „Oko oka”. Poszukiwacz Brahmana powinien odrzucić wszelkie upādhi i urzeczywistnić To jako Czystą Świadomość.

NIE TO ETC.: Odniesienie do bóstw obdarzonych pozytywnymi atrybutami. Nie są oni prawdziwym Brahmanem, ale Brahmanem ograniczonym określonymi imionami i formami. Zdanie to dodano aby podkreślić ideę że to, co nie jest Jaźnią, nie jest także Brahmanem. Za Brahmana należy uważać jedynie Ātmana. Nie należy widzieć Brahmana w tym, co nie jest Ātmanem.

Filozofia Wedānty uznaje w każdym doświadczeniu zasadniczą różnicę między podmiotem a przedmiotem, „widzącym” i „widzianym”, ego i nie-ego. Podmiot jest postrzegającym, tożsamym z „Widzącym” i Ego. Jest to z natury Świadomość i Inteligencja. Obiekt jest rzeczą postrzeganą, tożsamą z „widzianym” i nie-Ego. Jest bezwładny i nieczuły. Podmiotem jest Ātman, czyli Brahman; obiekt obejmuje materialny wszechświat, ciało, zmysły i umysł, ponieważ to wszystko jest postrzegane lub pojmowane przez Świadomość, która jest prawdziwą naturą Ātmana. Aktywność lub inteligencja związana z takimi materialnymi obiektami jak ciało, zmysły i umysł jest pochodna, a nie wewnętrzna. Kiedy widać, że rozżarzone do czerwoności żelazo pali jakiś przedmiot, w rzeczywistości spalanie następuje przez ogień w żelazie, a nie przez samo żelazo. Podobnie, kiedy narządy zmysłów postrzegają lub chwytają jakiś przedmiot, w rzeczywistości robi to Ātman, używając ich jako swoich narzędzi.

Ponadto:

Wers 1.1.6

यन्मनसा न मनुते येनाहुर्मनो मतम् ।
तदेव ब्रह्म त्वं विद्धि नेदं यदिदमुपासते ॥ ६ ॥

yanmanasā na manute yenāhurmano matam ।
tadeva brahma tvaṁ viddhi nedaṁ yadidamupāsate ॥ 6 ॥

6. Tamto, czego umysł nie może pojąć, ale dzięki któremu, jak mówią, umysł jest pojmowany – tylko Tamto można poznać jako Brahmana, a nie to, co ludzie tutaj czczą.

Komentarz:

TO, CZEGO ETC.: Słowo manas w tekście obejmuje zarówno umysł (zdolność wątpienia), jak i intelekt (zdolność decydowania). Umysł jest wewnętrznym organem, za pomocą którego myślimy. Dlatego jest w równym stopniu połączony ze wszystkimi narządami zmysłów; przenika wszystkie obiekty. Według Bryhadāraṇjaka Upaniszad pożądanie, wola, rozważność, sceptycyzm, cierpliwość, niecierpliwość, nieśmiałość, intelekt, strach – wszystko to jest umysłem, to znaczy stanami umysłu. Dzięki umysłowi opisanemu powyżej człowiek nie może dowiedzieć się czym jest Ātman. Ātman jest kontrolerem umysłu i obserwatorem jego różnych stanów. Siła umysłu do myślenia jest czerpana ze światła Ātmana jaśniejącego wewnątrz, którym przenika umysł i wszystkie jego różne stany. Dlatego należy wiedzieć, że Tamto jest Brahmanem, czyli Świadomością poza umysłem.

Widzący widzi przedmiot, ponieważ widzący jest jeden i niezmienny. Różne przedmioty świata, różniące się od siebie rozmiarem, kolorem i kształtem i z natury zmienne, są postrzegane przez oko. Samo oko, mówiąc relatywnie, jest jedno i niezmienne. To samo dotyczy pozostałych zmysłów. Ponownie oko ze swoimi zmiennymi cechami ostrości, przytępienia i ślepoty jest przedmiotem, a umysł podmiotem, ponieważ umysł, mówiąc relatywnie, jest jednością. Wreszcie umysł, wyposażony w takie zmienne cechy, jak pragnienie, wątpliwości, determinacja, stałość, wiara, strach i nieustraszoność, jest przedmiotem i jest postrzegany przez Jaźń, czyli Świadomość, ponieważ ta ostatnia stanowi jedność. Jaźń, w przeciwieństwie do zmysłów i umysłu, jest ostatecznym Podmiotem lub Odbiorcą. Świadomość należąca do Jaźni istnieje wiecznie. Nie można mówić o narodzinach Tego, wzroście, upadku czy śmierci. Jak stwierdzono w uwadze do poprzedniego wersetu, inteligencja, czyli aktywność związana z umysłem i narządami zmysłów, wywodzi się od Ātmana.

Ponadto:

Wers 1.1.7

यच्चक्षुषा न पश्यति येन चक्षूँषि पश्यति ।
तदेव ब्रह्म त्वं विद्धि नेदं यदिदमुपासते ॥ ७ ॥

yaccakṣuṣā na paśyati yena cakṣūṁṣi paśyati ।
tadeva brahma tvaṁ viddhi nedaṁ yadidamupāsate ॥ 7 ॥

7. Tamto, czego oko nie może dostrzec, ale przez które oko jest postrzegane – tylko Tamto poznajemy jako Brahmana, a nie to, co ludzie tutaj czczą.

Komentarz:

POSTRZEGANE: Jako przedmiot.

POPRZEZ KTÓRE ETC.: To dzięki światłu Ātmana postrzega się różne stany oczu.

Ponadto:

Wers 1.1.8

यच्छ्रोत्रेण न शृणोति येन श्रोत्रमिदं श्रुतम् ।
तदेव ब्रह्म त्वं विद्धि नेदं यदिदमुपासते ॥ ८ ॥

yacchrotreṇa na śṛṇoti yena śrotramidaṁ śrutam ।
tadeva brahma tvaṁ viddhi nedaṁ yadidamupāsate ॥ 8 ॥

8. Tamto, czego ucho nie może usłyszeć, ale dzięki któremu słuch jest postrzegany – tylko Tamto poznaje się jako Brahmana, a nie to, co ludzie tutaj czczą.

Komentarz:

PRZEZ KTÓRE ETC.: Ucho, podobnie jak inne narządy zmysłów, jest obojętne. Jego siła słuchu wywodzi się od Ātmana.

Ponadto:

Wers 1.1.9

यत्प्राणेन न प्राणिति येन प्राणः प्रणीयते ।
तदेव ब्रह्म त्वं विद्धि नेदं यदिदमुपासते ॥ ९ ॥

yatprāṇena na prāṇiti yena prāṇaḥ praṇīyate ।
tadeva brahma tvaṁ viddhi nedaṁ yadidamupāsate ॥ 9 ॥

9. Tamto, czego oddech nie może wyczuć, ale przez co oddech wyczuwa przedmiot – tylko Tamto jest znane jako Brahman, a nie to, co ludzie tutaj czczą.

Komentarz:

PACHNIEĆ ETC.: To za pomocą oddechu (prāṇa}, który działa w nozdrzach, wącha się przedmiot. Natury Ātmana nie można poznać po zapachu.

PRZEZ KTÓRE ETC.: Narząd węchu oświetlony światłem Ātmana działa.

॥ इति केनोपनिषदि प्रथमः खण्डः ॥

Tutaj kończy się rozdział pierwszy Kena Upaniszad.