Wers 3.1.1

द्वा सुपर्णा सयुजा सखाया समानं वृक्षं परिषस्वजाते ।
तयोरन्यः पिप्पलं स्वाद्वत्त्यनश्नन्नन्यो अभिचाकशीति ॥ ३.१.१ ॥

dvā suparṇā sayujā sakhāyā samānaṃ vṛkṣaṃ pariṣasvajāte ।
tayoranyaḥ pippalaṃ svādvattyanaśnannanyo abhicākaśīti ॥ 3.1.1 ॥

1. Dwa ptaki, zawsze zjednoczone i znane pod tym samym imieniem, ściśle przylegają do tego samego drzewa. Jeden z nich zjada słodki owoc; drugi patrzy nie jedząc.

Komentarz:

DWA PTAKI: Dosłowne znaczenie suparṇā, sanskryckiego słowa użytego w tekście, to „mające dobre skrzydła”. Te dwa ptaki odnoszą się do dźīwatma, czyli indywidualnej duszy, oraz do Paramātma, czyli Najwyższej Jaźni. Pierwsza to Czysta Świadomość uwarunkowana przez ciało i umysł z powodu Jej związku z niewiedzą (awidjā). Ta druga to Czysta Świadomość, Sam Pan, który jest wiecznie czysty, wolny i oświecony i jest panem lub kontrolerem awidjā.

ZAWSZE ZJEDNOCZONE: Dźīwātma jest odbiciem Paramātma w buddhi. Są nierozłącznymi towarzyszami, jak przedmiot i jego odbicie.

TYM SAMYM IMIENIEM: To znaczy Ātman.

DRZEWA: Odnosi się do ciała. „Podobnie jak drzewo, ciało podlega zniszczeniu. Ma swój korzeń powyżej, w Brahmanie; a jego gałęzie (takie jak prāṇa i narządy) rozprzestrzeniają się w dół. Jest wspierane przez mājā, czyli ignorancję; i na nim wiszą różnorodne owoce działań żywych istot.” (Śaṅkarāćārja.) (Patrz Ka. Up. 2.3.1)

JEDEN Z NICH: Mianowicie dusza indywidualna, czyli dźīwa.

ZJADA: Ze względu na brak rozróżniania. Dźīwa utożsamia się z ciałem i doświadcza owoców działania.

SŁODKI OWOC: Owoce mają różne smaki, charakteryzują się bólem i przyjemnością.

DRUGI: Pan, który jest Świadkiem. Słowo to odnosi się do Czystej Świadomości, która posiada takie atrybuty jak wszechwiedza i wszechobecność. Jest kontrolerem zarówno indywidualnej duszy, jak i ciała i jest niezależnym Świadkiem ich działań.

Para Widjā, czyli wyższa wiedza, dzięki której można urzeczywistnić Prawdę, została już wyjaśniona. Ta Wiedza niszczy „pęta serca” i wszelkie wątpliwości. Joga, praktyczna dyscyplina służąca urzeczywistnieniu Prawdy, została opisana za pomocą ilustracji łuku. Niniejszy rozdział dotyczy innych dyscyplin, takich jak wstrzemięźliwość i prawdomówność, bez których nie można praktykować jogi.

Cierpienie dźīwa jest wynikiem jego poczucia bezsilności. Ta niemoc zostaje zniszczona przez jego wiedzę o jedności z Panem.

Wers 3.1.2

समाने वृक्षे पुरुषो निमग्नोऽनिशया शोचति मुह्यमानः ।
जुष्टं यदा पश्यत्यन्यमीशमस्य महिमानमिति वीतशोकः ॥ ३.१.२ ॥

samāne vṛkṣe puruṣo nimagno’niśayā śocati muhyamānaḥ ।
juṣṭaṃ yadā paśyatyanyamīśamasya mahimānamiti vītaśokaḥ ॥ 3.1.2 ॥

2. Siedząc na tym samym drzewie dźīwa jęczy, oszołomiony swoją niemocą. Ale kiedy widzi drugiego, Pana, którego wszyscy czczą, i Jego chwałę, wtedy uwalnia się od smutku.

Komentarz:

SIEDZĄC ETC.: Smutek dźīwa jest wynikiem jego identyfikacji z ciałem. „Pod ciężarem niewiedzy, pragnień, działania i tęsknoty za owocem działania, dźīwa jakby tonie w oceanie świata. Jest ponad wszelką wątpliwość przekonany, że ciało to Ātman i uważa się za syna lub wnuka tego czy tamtego człowieka. Myśli ponadto, że jest szczupły lub tęgi, obdarzony dobrymi cechami lub ich pozbawiony, będący ofiarą przyjemności i bólu, i że nie istnieje nic innego jak tylko namacalny wszechświat. W ten sposób w tej saṃsārze znajduje się pod wpływem narodzin i śmierci i wierzy, że jest zjednoczony lub oddzielony od przyjaciół i krewnych. (Śaṅkarāćārja.)

OSZOŁOMIONY: Zakłopotanie dźīwa jest spowodowane licznymi problemami nieuniknionymi w doczesnym życiu, a wszystkie są wynikiem ignorancji.

NIEMOCĄ: „W stanie bezradności dźīwa woła: «Jestem całkowicie bezsilny». Jestem do niczego. Straciłem syna; moja żona nie żyje. Co mi jeszcze pomoże w życiu?” (Śaṅkarāćārja). Przyczyną cierpienia i niemocy człowieka jest mājā, pod wpływem której najpierw zapomina on o swojej boskiej naturze, a potem utożsamia się z wieloma złudnymi pojęciami.

WIDZI ETC.: „Dźīwa poprzez przywiązanie do świata dokonuje dobrych i złych czynów i w ten sposób przyjmuje ciało boga, człowieka, zwierzęcia, ptaka lub istoty niższej. Następnie, w wyniku cnotliwych działań, takich jak praktykowanie wyrzeczeń i oddawania czci, spełnianych przez niego w wielu poprzednich wcieleniach, a także w tym życiu, rozwija w nim tęsknotę za wolnością i zwraca się do współczującego nauczyciela duchowego i zostaje mu pokazana ścieżka jogi. I w końcu, poprzez praktykę duchowych dyscyplin, takich jak niestosowanie przemocy, prawdomówność, wstrzemięźliwość, wyrzeczenie, kontrolę zmysłów i wewnętrzny spokój jest w stanie skupić swój umysł na Panu, kontemplować Go i uzyskać Jego wizję.” (Śaṅkarāćārja.)

PANA: Chociaż Pan mieszka w ciele, Pan nie jest przez nie uwarunkowany. Nie ma na niego wpływu saṃsāra: głód i pragnienie, smutek i cierpienie, starość i śmierć.

WSZYSCY: Jogini, dźñāni i wszyscy inni prawi ludzie.

Dzięki praktyce duchowej dyscypliny wcielona dusza pokonuje ignorancję i realizuje swoją jedność z Panem zamieszkującym wszystkie ciała. W ten sposób porzuca swą fałszywą niemoc i osiąga swój boski majestat.

Myśl z poprzedniego wersetu zostaje powtórzona:

Wers 3.1.3

यदा पश्यः पश्यते रुक्मवर्णं कर्तारमीशं पुरुषं ब्रह्मयोनिम् ।
तदा विद्वान्पुण्यपापे विधूय निरञ्जनः परमं साम्यमुपैति ॥ ३.१.३ ॥

yadā paśyaḥ paśyate rukmavarṇaṃ kartāramīśaṃ puruṣaṃ brahmayonim ।
tadā vidvānpuṇyapāpe vidhūya nirañjanaḥ paramaṃ sāmyamupaiti ॥ 3.1.3 ॥

3. Kiedy widzący ujrzy samoświetlistego Stwórcę, Pana, Purusza, przodka Brahmā, wtedy on, mądry widzący, otrząsa się z dobra i zła, staje się nieskazitelny i osiąga najwyższą jedność.

Komentarz:

SAMOŚWIETLISTEGO: Lub słowo to może oznaczać „o złotym odcieniu”, co jest również epitetem Brahmana.

PURUSZA: Wszechprzenikający Duch.

DOBRO I ZŁO: Jedno i drugie wiąże wcieloną duszę ze światem.

Wszystkie doświadczenia należące do dualizmu są niższego rzędu. Tylko doświadczenie niedualności charakteryzujące się postawą identyczności wobec wszystkich istot jest nadrzędne.

Zostaje opisany znawca Brahmana:

Wers 3.1.4

प्रणो ह्येष यः सर्वभूतैर्विभाति विजानन्विद्वान्भवते नातिवादी ।
आत्मक्रीड आत्मरतिः क्रियावानेष ब्रह्मविदां वरिष्ठः ॥ ३.१.४ ॥

praṇo hyeṣa yaḥ sarvabhūtairvibhāti vijānanvidvānbhavate nātivādī ।
ātmakrīḍa ātmaratiḥ kriyāvāneṣa brahmavidāṃ variṣṭhaḥ ॥ 3.1.4 ॥

4. On rzeczywiście jest Prāṇa; On świeci na różne sposoby we wszystkich istotach. Mądry człowiek, który Go zna, nie bełkocze. Radując się w Jaźni, rozkoszując się Jaźnią i wykonując działania, jest najważniejszym spośród znawców Brahmana.

Komentarz:

PRĀṆA: Brahman jest opisywany jako Prāṇa wszystkich prāṇa, to znaczy życie, które ożywia siły życiowe w ciele.

GO ZNA ETC.: Nawet jeśli ktoś rozumie jedynie znaczenie słów dotyczących jedności jaźni i Brahmana, porzuca próżne mówienie.

BEŁKOCZE: Człowiek, który widzi wiele rzeczy, dużo mówi, opisując je. Chce przewyższać innych w rozmowie. Ale ten, kto widzi Brahmana wewnątrz i na zewnątrz, mówi tylko o Brahmanie. Jego mowa jest powściągliwa.

RADUJĄC SIĘ ETC.: Nie rozkoszuje się żadnymi dobrami materialnymi.

ROZKOSZUJĄC SIĘ ETC.: Nie cieszy się niczym poza Ātmanem.

DZIAŁANIA: Takie jak praktyka wiedzy, medytacja i nieprzywiązanie. Słowo to nie odnosi się do żadnego rytuału ani ceremonii kultu. Znawca Brahmana nie jest bynajmniej leniwy czy bezczynny.

Zalecane są środki ułatwiające osiągnięcie Doskonałej Wiedzy, takie jak praktykowanie prawdy i samokontrola. Wszystkie są związane z życiem wewnętrznym.

Wers 3.1.5

सत्येन लभ्यस्तपसा ह्येष आत्मा सम्यग्ज्ञानेन ब्रह्मचर्येण नित्यम् ।
अन्तःशरीरे ज्योतिर्मयो हि शुभ्रो यं पश्यन्ति यतयः क्षीणदोषाः ॥ ३.१.५ ॥

satyena labhyastapasā hyeṣa ātmā samyagjñānena brahmacaryeṇa nityam ।
antaḥśarīre jyotirmayo hi śubhro yaṃ paśyanti yatayaḥ kṣīṇadoṣāḥ ॥ 3.1.5 ॥

5. Tego Ātmana, olśniewającego i czystego, którego bezgrzeszni sannjāsini oglądają zamieszkującego wewnątrz ciała, można osiągnąć poprzez nieustanną praktykę prawdomówności, wyrzeczenia, właściwej wiedzy i wstrzemięźliwości.

Komentarz:

BEZGRZESZNI: Wolni od takich mentalnych nieczystości jak gniew, namiętność, chciwość i pożądanie.

SANNJĀSINI: Każdemu poza sannjāsinem, czyli mnichem wyrzekającym się świata, niezwykle trudno jest praktykować duchowe praktyki niezbędne do urzeczywistnienia Jaźni.

WEWNĄTRZ CIAŁA: To znaczy w sercu.

PRAWDOMÓWNOŚCI: Ścisła zgodność słów, myśli i czynów.

WYRZECZENIA: Słowo to oznacza tutaj koncentrację umysłu i kontrolę zmysłów.

WSTRZEMIĘŹLIWOŚCI: Aspiranci pragnący Samowiedzy muszą przestrzegać ślubu brahmaćarja, czyli całkowitej czystości.

Dyscypliny wspomniane w tym wersecie należy praktykować stale i wytrwale, a nie okresowo. Co więcej, są one przeznaczone wyłącznie dla tych poszukiwaczy, którzy nie są jeszcze całkowicie ugruntowani w Wiedzy o Jaźni. Potem już nie kultywuje się tych cnót; stają się naturalne u znawców Jaźni i pozostają z nimi jako ozdoby.

Tryumf prawdomówności jest widoczny w codziennym doświadczeniu i znany także z świadectw mędrców.

Wers 3.1.6

सत्यमेव जयते नानृतं सत्येन पन्था विततो देवयानः ।
येनाक्रमन्त्यृषयो ह्याप्तकामा यत्र तत् सत्यस्य परमं निधानम् ॥ ३.१.६ ॥

satyameva jayate nānṛtaṃ satyena panthā vitato devayānaḥ ।
yenākramantyṛṣayo hyāptakāmā yatra tat satyasya paramaṃ nidhānam ॥ 3.1.6 ॥

6. Zwycięża tylko prawda, a nie fałsz. Przez prawdę wytyczona jest ścieżka, Droga Bogów, po której widzący, których każde pragnienie jest zaspokojone, udają się do Najwyższej Siedziby Prawdy.

Komentarz:

PRAWDA: To znaczy osoba prawdomówna.

WYTYCZONA: Oznacza to, że Droga Bogów jest budowana i stale utrzymywana przez prawdomówne osoby.

DROGA BOGÓW: Tą ścieżką widzący docierają do siedziby Brahmā (Brahmāloka).

KTÓRYCH KAŻDE PRAGNIENIE ETC.: To znaczy, którzy są wolni od oszustwa, złudzeń, pychy i fałszu, a także od światowych pragnień. Wyrzekli się wszelkich pragnień i tęsknoty za ziemskimi przyjemnościami.

NAJWYŻSZEJ SIEDZIBY ETC.: Najwyższe urzeczywistnienie, którą można osiągnąć poprzez praktykę prawdy.

Czym jest Najwyższa Siedziba osiągalna dzięki prawdzie?

Wers 3.1.7

बृहच्च तद्दिव्यमचिन्त्यरूपं सूक्ष्माच्च तत्सूक्ष्मतरं विभाति ।
दूरात्सुदूरे तदिहान्तिके च पश्यन्त्विहैव निहितं गुहायाम् ॥ ३.१.७ ॥

bṛhacca taddivyamacintyarūpaṃ sūkṣmācca tatsūkṣmataraṃ vibhāti ।
dūrātsudūre tadihāntike ca paśyantvihaiva nihitaṃ guhāyām ॥ 3.1.7॥

7. Tamten Brahman jaśnieje, ogromny, samoświetlny, niepojęty, subtelniejszy niż to, co subtelne. On jest daleko poza tym, co odległe, a jednak tutaj, bardzo blisko. Zaprawdę, jest On widziany tutaj, przebywający w jaskini serca świadomych istot.

Komentarz:

TAMTEN BRAHMAN: Wszechprzenikający Brahman, który można osiągnąć poprzez praktykę takich duchowych dyscyplin jak prawda i wstrzemięźliwość.

JAŚNIEJE: Przez takie świetliste ciała jak słońce, księżyc i gwiazdy.

SAMOŚWIETLNY: Niedostrzegalnie dla narządów zmysłów.

NIEPOJĘTY: Ponieważ Brahman jest poza doświadczeniem zmysłów.

SUBTELNIEJSZY ETC.: Jest subtelniejszy niż ākāśa (przestrzeń), która jest najbardziej subtelnym z elementów.

DALEKO POZA ETC.: W wierzeniach ignorantów, dla których Brahman jest najdalszą istotą.

TUTAJ, BARDZO BLISKO: W doświadczeniu ludzi oświeconych.

ZAPRAWDĘ, JEST ON WIDZIANY ETC.: To znaczy przez joginów, czyli ludzi obdarzonych Wiedzą Jaźni, którzy postrzegają Brahmana jako samą Jaźń wszystkich świadomych istot. To dlatego, że Jaźń jest Świadomością, żywa istota może wykonywać takie czynności, jak widzenie, dotykanie i słyszenie.

Mądrzy widzą Brahmana mieszkającego w sercach wszystkich; lecz nieoświeceni, z powodu zasłony niewiedzy nie widzą tego.

Specjalna praktyka dla Wiedzy o Brahmanie:

Wers 3.1.8

न चक्षुषा गृह्यते नापि वाचा नान्यैर्देवैस्तपसा कर्मण वा ।
ज्ञानप्रसादेन विशुद्धसत्त्वस्ततस्तु तं पश्यते निष्कलं ध्यायमानः ॥ ३.१.८ ॥

na cakṣuṣā gṛhyate nāpi vācā nānyairdevaistapasā karmaṇa vā ।
jñānaprasādena viśuddhasattvastatastu taṃ paśyate niṣkalaṃ dhyāyamānaḥ ॥ 3.1.8 ॥

8. Brahmana nie można uchwycić okiem, mową, innymi zmysłami, pokutą ani dobrymi uczynkami. Człowiek staje się czysty dzięki pogodzie intelektu; wtedy w medytacji widzi Tego, który jest bez części.

Komentarz:

POKUTĄ: Mówi się, że dzięki pokucie można osiągnąć prawie wszystko.

DOBRYMI UCZYNKAMI: Takimi jak ofiary opisane w Wedach, dzięki którym można cieszyć się szczęściem na ziemi i błogością w niebie.

POGODZIE INTELEKTU: Słowo dźñāna oznacza tutaj buddhi, czyli zrozumienie, które jest narzędziem wiedzy. „Buddhi każdego człowieka jest z natury czyste, jak czyste lustro lub woda i dlatego jest zdolne do Poznania Jaźni. Ale zanieczyszczone przywiązaniem do przedmiotów zewnętrznych staje się nieczyste jak poplamione lustro lub jak mętna woda. (Tak jak brud i błoto nie są nieodłączną częścią lustra czy wody, tak też przywiązanie i pragnienia nie są obecne w buddhi.) Zatem buddhi nie zna Ātmana, który jest najgłębszą Jaźnią wszystkich. Kiedy jednak usunie się skazę spowodowaną przywiązaniem i pożądaniem, buddhi staje się przejrzyste i spokojne, jak czyste lustro i czysta woda. Poprzez czysty intelekt urzeczywistnia się Ātmana.” (Na podstawie komentarza Śaṅkarāćārja.)

Pierwszym krokiem w zdobywaniu Wiedzy Jaźni jest oczyszczenie intelektu, drugim zaś medytacja.

Za pomocą czystego intelektu można urzeczywistnić Jaźń w ciele.

Wers 3.1.9

एषोऽणुरात्मा चेतसा वेदितव्यो यस्मिन्प्राणः पञ्चधा संविवेश ।
प्राणैश्चित्तं सर्वमोतं प्रजानां यस्मिन्विशुद्धे विभवत्येष आत्मा ॥ ३.१.९ ॥

eṣo’ṇurātmā cetasā veditavyo yasminprāṇaḥ pañcadhā saṃviveśa ।
prāṇaiścittaṃ sarvamotaṃ prajānāṃ yasminviśuddhe vibhavatyeṣa ātmā ॥ 3.1.9 ॥

9. Tego subtelnego Ātmana należy poznać przez intelekt tutaj, w ciele, gdzie prāṇa wniknął pięciorako. Ātman przenika intelekt człowieka wraz ze zmysłami. Kiedy intelekt zostaje oczyszczony, Ātman jaśnieje.

Komentarz:

PRZEZ INTELEKT: Intelekt oczyszczony poprzez samokontrolę i koncentrację.

PIĘCIORAKO: Odnosi się to do pięciu rodzajów prāṇa, znanych jako prāṇa, apāna, wjāna, udāna i samāna.

Jaźń należy urzeczywistnić we własnym sercu. Przejawia się tam jako świadomość, która przenika intelekt i zmysły, jak masło przenika mleko. Zatem intelekt wydaje się być wyposażony w świadomość. Kiedy intelekt staje się czysty, jest w stanie zobaczyć Ātmana. W istocie czysty intelekt nie różni się od czystego Ātmana.

Wychwalana jest Wiedza Jaźni:

Wers 3.1.10

यं यं लोकं मनसा संविभाति विशुद्धसत्त्वः कामयते यांश्च कामान् ।
तं तं लोकं जयते तांश्च कामांस्तस्मादात्मज्ञं ह्यर्चयेत्भूतिकामः ॥ ३.१.१० ॥

yaṃ yaṃ lokaṃ manasā saṃvibhāti viśuddhasattvaḥ kāmayate yāṃśca kāmān ।
taṃ taṃ lokaṃ jayate tāṃśca kāmāṃstasmādātmajñaṃ hyarcayetbhūtikāmaḥ ॥ 3.1.10 ॥

10. Jakikolwiek świat człowiek o czystym zrozumieniu wyobraża sobie w swoim umyśle i jakiekolwiek pragnienia pielęgnuje, ten świat podbija i te pragnienia osiąga. Dlatego niech każdy, kto pragnie dobrobytu, czci człowieka, który zna Jaźń.

Komentarz:

ŚWIAT: To znaczy świat niebiański.

O CZYSTYM ZROZUMIENIU: Obdarzony Wiedzą Jaźni

PIELĘGNUJE: Albo dla siebie, albo dla innych.

DOBROBYTU: Doczesny sukces i szczęście.

Ponieważ znawca Brahmana staje się Brahmanem, modlitwa do niego jest modlitwą do samego Brahmana.

॥ इति मुण्डकोपनिषदि तृतीयमुण्डके प्रथमः खण्डः ॥

Tutaj kończy się rozdział pierwszy części trzeciej Muṇḍaka Upaniszad.