Om. Pozdrowienia dla Brahmana!

Muṇḍaka Upaniszad¹, rozpoczynająca się od tekstu: „Om. Brahmā, Stwórca wszechświata”, należy do Atharwa-Wedy².

Upaniszad, aby wychwalić jej treść, już na samym początku stwierdza, w jaki sposób zawarta w tamj Wiedza była przekazywana uczniowi przez nauczyciela. Wielcy mędrcy poczynili ogromne wysiłki, aby zdobyć tę Wiedzę; jest bowiem środkiem do realizacji Najwyższego Dobra w życiu. Upaniszad wychwala Wiedzę, aby rozsmakować nią umysł słuchacza; bo gdy smak jest wytworzony przez pochwałę, będzie jej gorliwie szukał.

Związek pomiędzy Wiedzą³ a Wyzwoleniem jako środkiem do celu, zostanie później określony na początku fragmentu: „Kajdany serca zostały zerwane”. (2.2.8)

Upaniszad stwierdza najpierw, że wiedza określana terminem niższa wiedza (aparā widjā) omawiana w Ryg-Wedzie, Jadźur-Wedzie i innych, i składająca się jedynie z nakazów i zakazów, nie może zniszczyć ignorancji (awidjā), która jest przyczyną saṃsāra, czyli względnej egzystencji.⁴ Następnie odróżnia Wyższą Wiedzę (Parā Widjā)⁵ od niższej wiedzy, na początku fragmentu: „Głupcy mieszkający w ciemności”. (1.2.8) Ostatecznie Upaniszad w początkowym fragmencie: „Po zbadaniu wszystkich światów, które można zdobyć dzięki uczynkom” (1.2.12), opisuje Wiedzę o Brahmanie, która jest środkiem do osiągnięcia Absolutu i którą można osiągnąć dzięki łasce nauczyciela⁶ jedynie wtedy, gdy aspirant rozwinie w sobie niechęć do wszystkich rzeczy uważanych za cele doczesnych dążeń i środki do realizacji takich celów. Wiedza ta⁷ jest wielokrotnie powtarzana przez Upaniszad w takich fragmentach jak: „Ten, kto zna Najwyższego Brahmana, zaprawdę staje się Brahmanem” (3.2.9) i „Cieszy się tutaj najwyższą Nieśmiertelnością”. (3.2.6)

Choć ludzie na wszystkich etapach życia (āśrama)[8] mają równe prawo do Wiedzy o Brahmanie, to jednak wiedza kończąca się całkowitym wyrzeczeniem (sannjāsa) staje się środkiem do Wyzwolenia (Moksza), nie zaś wiedza połączona z działaniem. Pokazują to takie fragmenty, jak: „Kto żyje w lasach z jałmużny” (1.2.11) i „Oczyściwszy swoje umysły poprzez praktykę sannjāsy” (3.2.6). Wiedza o Brahmanie jest nie do pogodzenia z działaniem. Osoba uświadamiająca sobie tożsamość Ātmana i Brahmana nie może wykonywać działania nawet we śnie. Wiedza jest niezależna od czynnika czasu, nie jest skutkiem żadnej określonej przyczyny. Dlatego nierozsądne jest uważanie że Wiedza o Brahmanie jest uwarunkowana czasem.⁸

Jeśli zasugerować, że Wiedza i działanie są kompatybilne, na co wskazuje fakt, że nauczyciele wśród gospodarzy przekazali swoim uczniom Wiedzę o Brahmanie, można w odpowiedzi powiedzieć, że samo to wskazanie nie może przesłonić dobrze ustalonej prawdy. Współistnienie ciemności i światła nie jest możliwe nawet za pomocą stu zasad, a tym bardziej za pomocą samych wskazówek.

Po opisaniu pożądanego celu i rezultatu studiowania Upaniszady przystępujemy teraz do napisania do niej krótkiego komentarza.

Wiedza o Brahmanie (Brahmawidjā) nazywana jest Upaniszad, ponieważ niszczy całe mnóstwo zła, takiego jak przebywanie w łonie matki, narodziny, starość i choroby, dla tych, którzy podchodzą do niej intymnie, z szacunkiem i oddaniem; lub ponieważ umożliwia im osiągnięcie Najwyższego Brahmana; lub ponieważ całkowicie niszczy takie rzeczy, jak niewiedza i pragnienia, które są przyczyną saṃsāry, czyli ucieleśnionej egzystencji. Takie jest bowiem etymologiczne znaczenie słowa Upaniszad.

Przypisy:

1. Słowo muṇḍaka oznacza dosłownie osobę z ogoloną głową, to znaczy sannjāsina, czyli mnicha. Zgodnie z zaleceniami wedyjskimi, sannjasin ma obowiązek ogolić głowę, aby oznaczyć całkowite wyrzeczenie się czynności rytualnych obowiązkowych dla gospodarza. Pęczek włosów, który noszą gospodarze należący do trzech wyższych kast, jest wymagany w obrzędach wedyjskich. Muṇḍaka Upaniszad nawołuje do praktyki całkowitego wyrzeczenia i dlatego jest szczególnie odpowiednia dla sannjāsina. ↩︎
2. Atharwa-Weda zawiera dwadzieścia osiem Upaniszad. Spośród nich Śaṅkarāćārja napisał komentarze do Praśna i Muṇḍaka, które mają podobny charakter. ↩︎
3. Upaniszad ↩︎
4. Nieskończony i nieśmiertelny Brahman pojawia się jako skończony wszechświat i śmiertelny dźīwa z powodu ignorancji, czyli awidjā. Stosując się do zaleceń pism świętych, wcielona dusza powstrzymuje się od pewnych czynności i angażuje się w inne, aby cieszyć się szczęściem tu i w przyszłości. Wiedza, która kieruje indywidualną duszą w jej doczesnych działaniach, nazywana jest niższą wiedzą. Jest ona całkiem zgodna z życiem w świecie względnym; ale nie pozwala zniszczyć ignorancji i osiągnąć nieśmiertelności. Poprzez iluzję, spacerując w świetle księżyca, muszlę ostrygi bierzemy za kawałek srebra. Złudzenia tego można się pozbyć jedynie poprzez prawdziwą wiedzę o muszli, a nie w żaden inny sposób. ↩︎
5. Wiedza o Brahmanie nazywana jest wiedzą wyższą, ponieważ jest środkiem do realizacji Najwyższego Dobra. Wiedza o rytuałach i ofiarach nazywana jest wiedzą niższą, ponieważ jest środkiem do cieszenia się przemijającym szczęściem we względnym świecie. ↩︎
6. Według twierdzeń wedyjskich niezależne studiowanie pism świętych bez pomocy nauczyciela, nie przynosi pożądanego rezultatu w postaci Wyzwolenia. ↩︎
7. Owocem Poznania Brahmana jest całkowite unicestwienie cierpienia i osiągnięcie niezmierzonej błogości. ↩︎
8. Kiedy Śaṅkara mówi o niezgodności pracy i o Wiedzy o Brahmanie, na ogół ma na myśli rytuały i ceremonie przepisane przez Wedy dla osiągnięcia określonego rezultatu, mianowicie szczęścia tu i teraz. Praca obejmuje także działalność filantropijną i ogólnie wszystkie obowiązki związane z ideami wykonawcy, instrumentu i rezultatu. Czynnik czasu jest bardzo ważny w wykonywaniu czynności wedyjskich. Praca z czasem przynosi owoce. Jednak Wiedza Brahmana wykracza poza czas, przestrzeń i prawo przyczynowe. Nie jest to wynik żadnego działania. Ta Wieczna Wiedza jest zasłonięta przez niewiedzę i ujawnia się, gdy niewiedza zostanie usunięta. ↩︎