Wers 3.1

अथ हैनं कौशल्यष्चाश्वलायनः पप्रच्छ ।
भगवन्कुत एष प्राणो जायते कथमायात्यस्मिञ्शरीर आत्मानं वा प्रविभज्य कथं प्रतिष्ठते केनोत्क्रमते कथं बह्यमभिधते कथमध्यात्ममिति ॥ १ ॥

atha hainaṃ kauśalyaṣcāśvalāyanaḥ papraccha ।
bhagavankuta eṣa prāṇo jāyate kathamāyātyasmiñśarīra ātmānaṃ vā pravibhajya kathaṃ pratiṣṭhate kenotkramate kathaṃ bahyamabhidhate kathamadhyātmamiti ॥ 1 ॥

1. Wtedy Kauśalja, syn Aśwala, zapytał Pippalāda: Panie, skąd rodzi się ten prāṇa? Jak to wchodzi do tego ciała? Jak utrzymuje się w ciele po jego podzieleniu? Jak odchodzi? W jaki sposób wspiera to, co zewnętrzne, a jak to, co wewnętrzne?

Komentarz:

PRĀṆA: Słowo to oznacza życiowy oddech, który podtrzymuje ciało. Ten prāṇa jest manifestacją kosmicznego prāṇa, czyli Pradźāpati.

SKĄD ETC.: Prāṇa, czyli oddech życiowy, składa się z części. Wszystko tego rodzaju jest skutkiem powstałym w wyniku połączenia części. Zatem prāṇa jest skutkiem. Warto zatem zadać sobie pytanie o jego przyczynę.

ODCHODZI: To znaczy z ciała w chwili śmierci.

ZEWNĘTRZNE: Odnosi się do istot stworzonych (adhibhūta) i bogów (adhidaiwa).

WEWNĘTRZNE: Ciało, zmysły i umysł (adhjātma).

W poprzednim rozdziale prāṇa został opisany jako Pradźāpati i zjadacz. Teraz zostanie opisane jego pochodzenie, a następnie sposób w jaki należy wielbić prāṇa.

Wers 3.2

तस्मै स होवाचातिप्रष्चान्पृच्छसि ब्रह्मिष्ठोऽसीति तस्मात्तेऽहं ब्रवीमि ॥ २ ॥

tasmai sa hovācātipraṣcānpṛcchasi brahmiṣṭho’sīti tasmātte’haṃ bravīmi ॥ 2 ॥

2. Nauczyciel odpowiedział mu: Zadajesz trudne pytania; musisz być niezmiernie oddany Brahmanowi. Dlatego ci odpowiem.

Komentarz:

TRUDNE: Trudno poznać naturę prāṇa.

BRAHMANOWI: Odnosi się do Najwyższego Brahmana w przeciwieństwie do Brahmana Niższego. (Patrz Mu. Up. 3.1.4)

Odpowiedzi na pierwsze i drugie pytanie brzmią:

Wers 3.3

आत्मन एष प्राणो जायते । यथैषा पुरुषे छायैतस्मिन्नेतदाततं मनोकृतेनायात्यस्मिञ्शरीरे ॥ ३ ॥

ātmana eṣa prāṇo jāyate ।
yathaiṣā puruṣe chāyaitasminnetadātataṃ manokṛtenāyātyasmiñśarīre ॥ 3 ॥

3. Ten prāṇa rodzi się z Ātmana. Tak jak cień jest rzucany przez osobę, tak prāṇa jest rzucany przez Ātmana. Poprzez aktywność umysłu przychodzi do tego ciała.

Komentarz:

TEN PRĀṆA ETC.: To odpowiada na pierwsze pytanie. (Porównaj Mu. Up. 2.1.3)

TAK JAK CIEŃ ETC.: Jak prāṇa rodzi się z Ātmana, opisano przez zobrazowanie. Ciało rzuca cień; nie może on istnieć niezależnie od ciała. Podobnie prāṇa jest rzutowany z Ātmana; jego istnienie jest postrzegane dzięki Ātmanowi, który jest jego podłożem. Tak jak cień jest niematerialny, tak samo jest z prāṇa.

POPRZEZ AKTYWNOŚĆ ETC.: To odpowiada na drugie pytanie.

AKTYWNOŚĆ UMYSŁU: To znaczy poprzez działanie wynikające z woli, pragnienia itp., które stanowią umysł. W tym miejscu tekst nawiązuje do doktryny o odrodzeniu: obecne życie człowieka jest pewnym i właściwym rezultatem jego myśli z poprzedniego istnienia, tak jak cień jest podobieństwem nieuchronnie rzucanym przez ciało człowieka. (Porównaj Pr. Up. 3.7; Br. Up. 4.4.6; Cz. Up. 3.14.1)

Następne trzy wersety odpowiadają na trzecie pytanie:

Wers 3.4

यथा सम्रादेवाधिकृतान्विनियुङ्क्ते ।
एतन्ग्रामानोतान्प्रामानधितिष्टस्वेत्येवमेवैष प्राण इतरान्प्राणान्पृथक्पृथगेव सन्निधत्ते ॥ ४ ॥

yathā samrādevādhikṛtānviniyuṅkte ।
etangrāmānotānprāmānadhitiṣṭasvetyevamevaiṣa prāṇa itarānprāṇānpṛthakpṛthageva sannidhatte ॥ 4 ॥

4. Tak jak cesarz rozkazuje swoim urzędnikom, mówiąc: „Zarządzaj tymi lub tamtymi wioskami”, tak i ten prāṇa wykorzystuje inne prāṇa, każdego w jego oddzielnym miejscu.

Komentarz:

TEN PRĀṆA: Znaczy główny prāṇa, czyli siła życiowa w ciele.

INNE PRĀṆA: Prāṇa wtórne, czyli narządy zmysłów, które są modyfikacjami głównego prāṇa.

ODDZIELNYM MIEJSCU: Na przykład narządy słuchu, wzroku itp.

Opisany zostaje podział:

Wers 3.5

पायूपस्थेऽपानं चक्शुःश्रोत्रे मुखनासिकाभ्यां प्राणः स्वयं प्रातिष्टते मध्ये तु समानः । एष ह्येतद्धुतमन्नं समं नयति तस्मादेताः सप्तार्चिषो भवन्ति ॥ ५ ॥

pāyūpasthe’pānaṃ cakśuḥśrotre mukhanāsikābhyāṃ prāṇaḥ svayaṃ prātiṣṭate madhye tu samānaḥ ।
eṣa hyetaddhutamannaṃ samaṃ nayati tasmādetāḥ saptārciṣo bhavanti ॥ 5 ॥

5. Prāṇa angażuje apāna w narządy wydalania i rozmnażania; on sam porusza się przez usta i nos i mieszka w oku i uchu. Pośrodku znajduje się samāna; rozdziela po równo to, co zostało ofiarowane jako pożywienie [w ogniu w żołądku]. Z tego ognia prāṇa powstaje siedem płomieni.

Komentarz:

ANGAŻUJE ETC.: W celu wydalenia niezasymilowanej żywności i napojów.

SAMĀNA: Ta modyfikacja prāṇa nazywana jest samāna, ponieważ równomiernie rozprowadza (samam) w ciele to, co zostało przyjęte jako pożywienie i napój.

OFIAROWANE: Jedzenie jest opisane jako ofiara. Pożywienie składa się w ofierze w ogniu płonącym w żołądku, podczas którego następuje trawienie pokarmu. (Porównaj B. G. 4.24)

SIEDEM PŁOMIENI: Znaczy dwoje oczu, dwoje uszu, dwa nozdrza i narząd mowy. To prāṇa umożliwia siedmiu narządom pełnienie odpowiednich funkcji: słyszenie, widzenie, wąchanie i mówienie.

Wjāna, kolejna modyfikacja prāṇa:

Wers 3.6

हृदि ह्येष आत्मा ।
अत्रैतदेकशतं नाडीनं तासां शतं शतमेकैकस्या द्वासप्ततिर्द्वासप्ततिःप्रतिशाखानाडीसहस्राणि भवन्त्यासु व्यानश्चरति ॥ ६ ॥

hṛdi hyeṣa ātmā ।
atraitadekaśataṃ nāḍīnaṃ tāsāṃ śataṃ śatamekaikasyā dvāsaptatirdvāsaptatiḥpratiśākhānāḍīsahasrāṇi bhavantyāsu vyānaścarati ॥ 6 ॥

6. Ātman zamieszkuje serce, gdzie znajduje się sto jeden tętnic (nādi); na każdą z nich przypada sto arterii, a na każdą z tych gałęzi przypada siedemdziesiąt dwa tysiące naczyń pomocniczych. Wjāna porusza się w nich.

Komentarz:

ĀTMAN: Tutaj słowo to odnosi się do indywidualnej jaźni, uwarunkowanej przez ciało.

SERCE: Przypomina pączek lotosu, wewnątrz którego znajduje się przestrzeń opisywana jako mieszkanie ātmana.

STO JEDEN ETC.: Porównaj Cz. Up. 8.6.6.

WJĀNA: Tak jak tętnice i żyły rozprzestrzeniają się po ciele, tak wjāna, poruszając się przez nie, przenika całe ciało. Jego szczególną manifestację obserwuje się w stawach, ramionach i ważnych częściach. Wjāna pozostaje aktywny gdy prāṇa i apāna przestają działać. Jest to szczególnie zauważalne, gdy człowiek wykonuje czynność wymagającą dużej siły, np. napinanie łuku, kiedy to wstrzymuje oddech.

Według tego wersetu w organizmie człowieka znajduje się 101 tętnic. Liczba mniejszych rozgałęzień wynosi 10 100 (101 x 100); naczyń pomocniczych 727 200 000 (10 100 x 72 000). Jeśli dodamy do tego główne tętnice, w organizmie jest 727 210 201 tętnic i naczyń pomocniczych. Być może jednak to starożytne wyliczenie ma obejmować także układ nerwowy.

Odpowiedzią na czwarte pytanie jest opis udāna:

Wers 3.7

अथैकयोर्ध्व उदानः पुण्येन पुण्यं लोकं नयति पापेन पापमुभाभ्यामेव मनुष्यलोकम् ॥ ७ ॥

athaikayordhva udānaḥ puṇyena puṇyaṃ lokaṃ nayati pāpena pāpamubhābhyāmeva manuṣyalokam ॥ 7 ॥

7. A następnie udāna, wznosząc się w górę przez jedną z nich, prowadzi odchodzącą duszę do cnotliwego świata za jej cnotliwe uczynki; grzesznego świata za jej grzeszne uczynki; a do świata ludzi za oba.

Komentarz:

WZNOSZĄC SIĘ W GÓRĘ: Udāna funkcjonuje od stóp do głowy. Przez nią w chwili śmierci uchodzi oddech życiowy.

PRZEZ JEDNĄ Z NICH: Znaną jako suszumṇā; jest to jedna ze stu jeden głównych arterii.

CNOTLIWEGO ŚWIATA: Plan niebiański.

CNOTLIWE UCZYNKI: To znaczy, gdy cnota dominuje w działaniu człowieka.

GRZESZNEGO ŚWIATA: Świat istot podludzkich popularnie nazywany piekłem.

ZA OBA: Kiedy cnota i występek są w równym stopniu zrównoważone.

Przez cały proces odrodzenia prawdziwa Dusza człowieka pozostaje nienaruszona. To wcielona dusza zbiera owoce działania. Po powrocie ze świata wyższego lub dolnego dusza rodzi się ponownie w ciele człowieka i kontynuuje swoją ewolucję.

Udzielone zostają odpowiedzi na dwa pozostałe pytania: Prāṇa i jego modyfikacje w namacalnym ciele fizycznym mają swoje kosmiczne odpowiedniki. Fizyczne jest kontrolowane przez kosmiczne.

Wers 3.8

आदित्यो ह वै बाह्यः प्राण उदयत्येष ह्येनं चाक्शुषं प्राणमनुगृह्णानः । पृथिव्यां या देवता सैषा पुरुषस्यअपानमवष्टभ्यान्तरा यदाकाशः स समानो वायुर्व्यानः ॥ ८ ॥

ādityo ha vai bāhyaḥ prāṇa udayatyeṣa hyenaṃ cākśuṣaṃ prāṇamanugṛhṇānaḥ ।
pṛthivyāṃ yā devatā saiṣā puruṣasyaapānamavaṣṭabhyāntarā yadākāśaḥ sa samāno vāyurvyānaḥ ॥ 8 ॥

8. Zaprawdę, słońce jest zewnętrznym prāṇa; gdyż wznosi się, sprzyjając prāṇa w oku. Bóstwo istniejące na ziemi kontroluje apāna człowieka. Przestrzeń, ākāśa, pomiędzy niebem a ziemią, to samāna. Powietrze jest wjāna.

Komentarz:

SPRZYJAJĄC PRĀṆA ETC.: Bez słońca oko nie mogłoby widzieć.

BÓSTWO ETC.: To znaczy bóstwo kontrolujące ziemię. Według Wedānty słońce, ziemia, niebo, powietrze, ogień itd. są bezwładnymi obiektami fizycznymi. Ale Świadomość (Brahman) przenika je wszystkie. Świadomość uwarunkowana przez każde nazywana jest bóstwem, które jest jego kontrolerem.

KONTROLUJE APĀNA ETC.: To, według Śaṅkarāćārja, wyjaśnia dlaczego ciężkie ciało stoi wyprostowane nie spadając na ziemię ani nie wznosząc się w górę. Jest tu odniesienie do czegoś takiego jak siła grawitacji.

POWIETRZE ETC.: Powietrze przenika świat, tak jak wjāna przenika ciało.

Prāṇa (Pradźāpati), jako siła kosmiczna, podtrzymuje słońce, ziemię, ākāśa i powietrze. Mikrokosmicznym odpowiednikiem Pradźāpati jest prāṇa, czyli oddech życiowy pojedynczego człowieka. Słońce, ziemia, ākāśa i powietrze są kosmicznymi odpowiednikami oka, ciała, samāna i wjāna.

Zarówno to, co zewnętrzne, jak i to, co wewnętrzne, kontrolowane jest przez głównego prāṇa, czyli Pradźāpati.

Zostaje opisany udāna i jej kosmiczny odpowiednik, ogień:

Wers 3.9

तेजो ह वा उदानस्तस्मादुपशान्ततेजाः ।
पुनर्भवमिन्द्रियैर्मनसि सम्पध्यमानैः ॥ ९ ॥

tejo ha vā udānastasmādupaśāntatejāḥ ।
punarbhavamindriyairmanasi sampadhyamānaiḥ ॥ 9 ॥

9. Ogień zaprawdę jest udāna; dlatego ten, którego ogień zgasł, odchodzi, aby się odrodzić ze zmysłami pochłoniętymi w umyśle.

Komentarz:

OGIEŃ: Słowo to jest używane w sensie ogólnym. Słońce, o którym mowa w powyższym wersecie, jest szczególną manifestacją ognia.

UDĀNA: Dusza odchodzi w chwili śmierci za pomocą udāna.

KTÓREGO OGIEŃ ETC.: Odnosi się to do umierającej osoby.

ODCHODZI, ABY ETC.: To znaczy umiera. Po śmierci następuje odrodzenie.

ZE ZMYSŁAMI ETC.: W chwili śmierci narządy zmysłów jednoczą się z umysłem. Dusza opuszcza ciało wraz z umysłem.

Główny prāṇa, czyli energia kosmiczna, manifestuje się jako słońce, ogień, ākāśa, powietrze i ciepło oraz podtrzymuje bóstwa kontrolujące te elementy. Prāṇa, apāna, samāna, wjāna i udāna są wewnętrznymi manifestacjami głównego prāṇa w indywidualnym ciele. Te pięć form prāṇa umożliwia organom fizycznym wykonywanie ich funkcji. W ten sposób główny prāṇa wspiera zarówno elementy zewnętrzne wraz z ich odpowiednimi bóstwami, jak i narządy wewnętrzne za pomocą sił życiowych, które je kontrolują.

Myśli i wrażenia z całego życia manifestują się jako pragnienia w godzinie śmierci, a one z kolei decydują o tym, co stanie się z duszą po śmierci. Opisano sposób śmierci człowieka:

Wers 3.10

यच्चित्तस्तेनैष प्राणमायाति प्राणस्तेजसा युक्तः ।
सहात्मना यथासंकल्पितं लोकं नयति ॥ १० ॥

yaccittastenaiṣa prāṇamāyāti prāṇastejasā yuktaḥ ।
sahātmanā yathāsaṃkalpitaṃ lokaṃ nayati ॥ 10 ॥

10. O czymkolwiek ktoś myśli [w chwili śmierci], z tym wchodzi się w prāṇa. Prāṇa połączony z ogniem i duszą prowadzi do takiego świata jaki został stworzony przez myśl.

Komentarz:

MYŚLI: Sprawiedliwy lub nieprawy.

Z TYM: To znaczy z myślami i narządami.

PRĀṆA: Główny prāṇa objawiający się jako życiowy oddech w ciele.

OGIEŃ: To znaczy udāna, który utrzymuje ciepło w ciele.

DUSZA: Wcielona dusza, która jest wykonawcą działania i doświadczającą rezultatu.

TAKIEGO ŚWIATA: Wyższego lub niższego w zależności od czyichś cnotliwych lub grzesznych uczynków.

MYŚL: Jest oczywiste, że pośmiertne doświadczenie duszy zależy całkowicie od pragnień, jakie pielęgnuje ona w chwili śmierci. Jeśli osiągnęła spokój i wolność przed śmiercią, doświadcza ich także później.

Sposób opuszczania ciała przez duszę opisano więc w Cz. Up. 6.8.6: „Kiedy człowiek opuszcza tę ziemię, jego mowa łączy się z jego umysłem, jego umysł z oddechem, jego oddech z ciepłem (ogniem), ciepło z najwyższą istotą”. Najpierw przestaje funkcjonować narząd mowy umierającego; nie może wydusić słowa. Ale jego umysł nadal jest w stanie myśleć i odczuwać przyjemność i ból. Następnie umysł przestaje działać, ale prāṇa jest aktywny; w ciele jest ruch. Wtedy prāṇa nie działa; ciało czuje jedynie ciepło. Wreszcie ciepło ciała łączy się z duszą i dusza opuszcza ciało.

Rezultat wiedzy o prāṇa zarówno tutaj, jak i później:

Wers 3.11

य एवं विद्वान्प्राणं वेद ।
न हास्य प्रजा हीयतेऽमृतो भवति तदेष श्लोकः ॥ ११ ॥

ya evaṃ vidvānprāṇaṃ veda ।
na hāsya prajā hīyate’mṛto bhavati tadeṣa ślokaḥ ॥ 11 ॥

11. Mądry człowiek, który w ten sposób zna prāṇa, nie traci swego potomstwa i staje się nieśmiertelny. Na ten temat jest następujący werset:

Komentarz:

NIE TRACI ETC.: Jest to namacalny rezultat, którym można się cieszyć na ziemi.

NIEŚMIERTELNY: Tym, czym się cieszy nie jest ostateczna nieśmiertelność, którą można osiągnąć poprzez Poznanie Jaźni, ale rodzaj względnej nieśmiertelności, którą cieszy się poprzez utożsamienie się z prāṇa. Rezultat ten osiągają ci, którzy kultywują wiedzę o prāṇa z pobudek egoistycznych. Ale ten, kto bez żadnego powodu medytuje o prāṇa, osiąga jednopunktowość umysłu, po której następuje czystość i stopniowo osiąga prawdziwą Nieśmiertelność.

Poniższy werset odnosi się do pytań zadanych w wersecie pierwszym i odpowiedzi na nie w wersetach kolejnych:

Wers 3.12

उत्पत्तिमायतिं स्थानं विभुत्वं चैव पञ्चधा ।
अध्यात्मं चैव प्राणस्य विज्ञायामृतमश्नुते विज्ञायामृतमश्नुत इति ॥ १२ ॥

utpattimāyatiṃ sthānaṃ vibhutvaṃ caiva pañcadhā ।
adhyātmaṃ caiva prāṇasya vijñāyāmṛtamaśnute vijñāyāmṛtamaśnuta iti ॥ 12 ॥

12. Kto zna pochodzenie prāṇa, jego wejście, jego miejsce, jego pięcioraki rozkład, jego aspekt wewnętrzny i zewnętrzny, osiąga nieśmiertelność; tak, uzyskuje on nieśmiertelność.

Komentarz:

POCHODZENIE: Od Najwyższej Jaźni.

WEJŚCIE: Do ciała fizycznego poprzez aktywność umysłu.

MIEJSCE: W różnych narządach.

PIĘCIORAKI ETC.: Odnosi się do pięciorakich modyfikacji prāṇa i ich odpowiednich funkcji.

ASPEKT WEWNĘTRZNY: To znaczy kontrola oka, ucha itp.

ZEWNĘTRZNY: kontrola słońca, ākāśa itp.

TAK, ETC.: Powtórzenie oznacza zakończenie pytań i odpowiedzi.

Poniższy tekst jest adaptacją notatek Anandagiri:

Prāṇa (energia kosmiczna) rodzi się z Ātmana. Wnika w dobre lub złe ciało poprzez aktywność umysłu. Następnie modyfikując się w pięć form, umieszcza apāna w narządach wydalania i rozrodczych; prāṇa (która jest odpowiednikiem głównego prāṇa) w oczach i uszach; samāna w pępku; wjāna w tętnicach i żyłach; i udāna w tętnicy suszumṇā. Opuszcza ciało poprzez udāna. Prāṇa manifestuje się dalej poprzez zewnętrzne formy (adhidaiwata) słońca, ziemi, ākāśa, powietrza i ognia i poprzez nie kontroluje odpowiednio prāṇa, apāna, wjāna, samāna i udāna (w indywidualnym ciele). Narządy oczu, język, nos, uszy, umysł i skóra również są przejawami prāṇa; dlatego kontroluje on postrzegane przez nich obiekty materialne (adhibhūta).

इति प्रश्नोपनिषदि तृतीयः प्रश्नः ॥

Tutaj kończy się trzecie pytanie Praśna Upaniszad.