Wers 4.1

अथ हैनं सौर्यायणि गार्ग्यः पप्रच्छ । भगवन्नेतस्मिन्पुरुषे कानि स्वपन्ति कान्यस्मिञ्जाग्रति कतर एष देवः स्वप्नान्पश्यति कस्यैतत्सुखं भवति कस्मिन्नु सर्वे संप्रतिष्टिता भवन्तीति ॥ १ ॥

atha hainaṃ sauryāyaṇi gārgyaḥ papraccha ।
bhagavannetasminpuruṣe kāni svapanti kānyasmiñjāgrati katara eṣa devaḥ svapnānpaśyati kasyaitatsukhaṃ bhavati kasminnu sarve saṃpratiṣṭitā bhavantīti ॥ 1 ॥

1. Następnie Saurjājani, należący do rodziny Garga, zapytał: Panie, czym są ci, którzy śpią w człowieku i czym są ci, którzy pozostają w nim przebudzeni? Które bóstwo widzi sny? Czyje jest szczęście [głębokiego snu]? W kim znowu zebrali się oni wszyscy razem?

Komentarz:

ZAPYTAŁ: Wszystkie pytania zadane w tym rozdziale odnoszą się do Najwyższego Brahmana. Osoba zaangażowana w działalność ofiarną z pobudek egoistycznych rodzi się wciąż na nowo, aby zbierać ich rezultaty. Stopniowo rozwija w nim niechęć do przyjemności zjawiskowego wszechświata, który charakteryzuje się prawem przyczynowym. Następnie poprzez medytację nad prāṇa nabywa jednopunktowości i czystości umysłu, praktykuje poczwórną dyscyplinę duchową (rozróżnianie między Rzeczywistym a nierzeczywistym, wyrzeczenie się nierzeczywistego, sześć cnót, takich jak kontrola umysłu, kontrola zmysłów, i wyrozumiałość oraz tęsknota za Wyzwoleniem) i w ten sposób kwalifikuje się do Wiedzy Najwyższego Brahmana. Taki aspirant ma prawo zadawać pytania zawarte w tym wersecie.

CZYM SĄ. . . ŚPIĄ W CZŁOWIEKU: Zaprzestanie aktywności fizycznej odróżnia sen od jawy. Zatem czynności w stanie czuwania można przypisać ciału i zmysłom, a nie Ātmanowi, czyli Jaźni. Bez rozróżnienia pomiędzy ciałem a Jaźnią, Poznanie Jaźni nie jest możliwe. Odpowiedź na pierwsze pytanie znajduje się w 4.2.

CZYM SĄ . . . POZOSTAJĄ W NIM PRZEBUDZENI: Kto utrzymuje ciało podczas jawy, śnienia i głębokiego snu? Odpowiedź na drugie pytanie znajduje się w 4.3-4. Prāṇa jest obrońcą ciała. Zachowanie ciała przypisuje się prāṇa, a nie Ātmanowi.

KTÓRE BÓSTWO. . . ŚNI: Kto widzi sny? Czy to ciało, czy zmysły? Odpowiedź na pytanie trzecie znajduje się w punkcie 4.5. Jak się okaże, sny przypisuje się umysłowi.

CZYJE JEST ETC.: Odnosi się do stanu snu bez snów, charakteryzującego się błogością, która nie jest wynikiem kontaktu umysłu z jakimkolwiek przedmiotem, a także brakiem bólu. Uniwersalnym wyrażeniem człowieka obudzonego z głębokiego snu jest: „Spałem szczęśliwie”. Kto jest doświadczającym tej błogości? Odpowiedź na pytanie czwarte znajduje się w pkt 4.6. Doświadczenie tej błogości przypisuje się niezróżnicowanej kosmicznej ignorancji, którą Ātman pozostaje okryty w czasie głębokiego snu.

W KIM . . . RAZEM: Kto jest tym wolnym od trzech stanów jawy, śnienia i głębokiego snu i jest jednocześnie ostatecznym celem człowieka? Odpowiedź na pytanie piąte znajduje się w 4.7-9. Jest to niezniszczalny Ātman, znany jako Turīja.

WSZYSCY RAZEM: Wszystkie doświadczenia jawy, śnienia i głębokiego snu mieszają się nieodróżnialnie w niezniszczalnym Ātmanie, tak jak miody zebrane z różnych kwiatów mieszają się z miodem znajdującym się w ulu lub jak rzeki mieszają się z oceanem. Zostają one urzeczywistnione jako nie różniące się od Ātmana i znikają w Tym.

Poniższy tekst jest adaptacją komentarza Śaṅkara: Wszystko, co należy do saṃsāra, czyli wszechświata fenomenalnego, zostało omówione w pierwszych trzech pytaniach. Ta saṃsāra, z natury nierzeczywista, charakteryzująca się przyczyną i skutkiem oraz podlegająca modyfikacjom, mieści się w zakresie niższej wiedzy, aparā widjā. Następne trzy pytania dotyczą Purusza, Najwyższej Osoby, która jest nienarodzona i znajduje się zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz wszystkiego. Przekraczający przyczynę i skutek, pozbawiony prāṇa, nieznany umysłowi, niedostrzegalny zmysłami, inny niż przedmiot, cały dobry, spokojny, wolny od modyfikacji, niezniszczalny i prawdziwy, Purusza jest osiągalny dzięki Wyższej Wiedzy, Parā Widjā. Mundaka Upaniszad (2.1.1) stwierdza: „Jak z płonącego ognia wylatują tysiące iskier, tak samo, mój dobry przyjacielu, różne istoty wychodzą z niezniszczalnego Brahmana i ponownie do Niego powracają. ” Kim są te różne istoty, które niczym iskry wyłaniają się z niezniszczalnego Brahmana? Jak znowu do Niego wracają? Jaka jest natura niezniszczalnego Brahmana? Aby to wszystko wyjaśnić zadane zostały powyższe pytania.

Odpowiedź na pierwsze pytanie została udzielona za pomocą ilustracji przedstawiającej słońce i jego promienie, aby wyjaśnić, że w stanie snu ciało i narządy inne niż umysł i prāṇa pozostają uśpione i nie funkcjonują:

Wers 4.2

तस्मै स हो वच ।
यथ गार्ग्य मरीचयोऽर्कस्यास्तं गच्छतः सर्वा एतस्मिंस्तेजोमण्डल एकीभवन्ति ।
ताः पुनः पुनरुदयतः प्रचरन्त्येवं ह वै तत् सर्वं परे देवे मनस्येकीभवति ।
तेन तर्ह्येष पुरुषो न शृणोति न पश्यति न जिघ्रति न रसयते न स्पृशते नाभिवदते नादत्ते नानन्दयते न विसृजते नेयायते स्वपितीत्याचक्शते ॥ २ ॥

tasmai sa ho vaca ।
yatha gārgya marīcayo’rkasyāstaṃ gacchataḥ sarvā etasmiṃstejomaṇḍala ekībhavanti ।
tāḥ punaḥ punarudayataḥ pracarantyevaṃ ha vai tat sarvaṃ pare deve manasyekībhavati ।
tena tarhyeṣa puruṣo na śṛṇoti na paśyati na jighrati na rasayate na spṛśate nābhivadate nādatte nānandayate na visṛjate neyāyate svapitītyācakśate ॥ 2 ॥

2. Pippalāda odpowiedział mu: O Gārgja, tak jak promienie słońca, gdy zachodzi są zgromadzone w tej świetlistej kuli i ponownie wychodzą gdy ona wschodzi, tak też, zaprawdę, wszystkie one – przedmioty i zmysły – stają się jednym w wyższym bogu, umyśle. Dlatego w tym czasie człowiek nie słyszy, nie widzi, nie wącha, nie smakuje, nie dotyka, nie mówi, nie chwyta, nie cieszy się, nie emituje i nie porusza się. Śpi – tak mówią ludzie.

Komentarz:

SĄ ZGROMADZONE ETC.: Promieni nie można od siebie odróżnić; pozostają w stanie niezróżnicowanym.

STAJĄ SIĘ JEDNYM ETC.: Zmysły porzucają swoje odpowiednie funkcje i zostają całkowicie podporządkowane umysłowi.

WYŻSZYM BOGU: Słowo dewa oznaczające bóstwo lub boga, używane jest do określenia wszystkiego, co posiada moc ekspresji lub iluminacji. Dlatego Upaniszady często opisują umysł i zmysły jako dewy. Umysł nazywany jest bogiem wyższym, ponieważ jest wyższy od zmysłów, które są pod jego kontrolą.

Można twierdzić, że we śnie zauważa się także czynności oka, ucha itp. Jednakże czynności te są jedynie modyfikacjami umysłu i nie są powiązane z żadnymi obiektami świata zewnętrznego. Podczas snu tak naprawdę nie widzimy zewnętrznych form ani nie słyszymy zewnętrznych dźwięków.

To prāṇa zawsze pozostają aktywni w człowieku i chronią jego ciało w stanach jawy, śnienia i głębokiego snu. Nawet gdy zmysły pozostają nieaktywne podczas snu, prāṇa, porównani tutaj do ognia ofiarnego, czuwają.

Wers 4.3

प्राणाग्रय एवैतस्मिन्पुरे जाग्रति ।
गार्हपत्यो ह वा एषो३पानो व्यानोऽन्वाहार्यपचनो यद्गार्हपत्यात्प्रणीयते प्रणयनादाहवनीयः प्राणः ॥ ३ ॥

prāṇāgraya evaitasminpure jāgrati ।
gārhapatyo ha vā eṣo’pāno vyāno’nvāhāryapacano yadgārhapatyātpraṇīyate praṇayanādāhavanīyaḥ prāṇaḥ ॥ 3 ॥

3. W tym mieście wciąż płoną ognie prāṇa. Apāna jest ogniem Gārhapatja, a wjāna – ogniem Anwāhārjapaćana. A prāṇa jest ogniem Āhawanīja, nazywanym tak od bycia wziętym – ponieważ jest wzięty z Ognia Gārhapatja.

Komentarz:

MIASTO: To znaczy ciało. Jak miasto ma bramy, tak samo ciało ma bramy, jest ich jedenaście. Są to dwoje oczu, dwoje nozdrzy, dwoje uszu, usta, pępek, otwór na czubku głowy, narząd wydalniczy i narząd rozrodczy. (Porównaj Ka. Up. 2.2.1)

Dożywotnie spełnianie ofiary Agnihotry nakazano domownikom należącym do trzech wyższych kast. Do tej ofiary potrzebne były trzy ognie: Ogień Gārhapatja, Ogień Āhawanīja i Ogień Anwāhārjapaćana, powszechnie nazywany Daksziṇa lub Ogniem Południa. Nigdy nie pozwolono zgasnąć Gārhapatja, czyli Ognisku Domostwa; trzeba było go karmić codziennymi ofiarami. W czasie ofiary Agnihotra zabierano ognie z Ognia Gārhapatja i rozpalano Ognie Āhawanīja i Południowy. Ogień Āhawanīja, umieszczony na wschodzie, był używany do składania oblacji bogom. Anwāhārjapaćana, czyli Ogień Południowy, umieszczany na południu, służył do składania oblacji zmarłym przodkom. Jak wspomniano w następnym wersecie, podczas Ognia Āhawanīja codziennie rano i wieczorem składano dwie oblacje. W ten sposób Hindusi porozumiewali się w dawnych czasach z bogami i duszami swoich przodków.

Te zewnętrzne ognie i ofiary mają swoje odpowiedniki w samym człowieku. Ofiarowania można dokonać także mentalnie, poprzez medytację. Medytacja, zwana upāsanā, przynosi bardziej chwalebne rezultaty niż ofiary fizyczne. W tekście różne prāṇa utożsamiani są z różnymi ogniami. Wjāna jest utożsamiany z Ogniem Południa, ponieważ wychodzi z serca przez tętnicę po prawej (daksziṇa)stronie. Apāna, działający w dolnej części ciała, pozostaje zawsze aktywny i dlatego porównywany jest do Ognia Gārhapatja, któremu nigdy nie wolno zgasnąć. Prāṇa śpiącej osoby wypływa z apāna i funkcjonuje poprzez jej usta i nozdrza. Ponieważ pochodzi z apāna, prāṇa jest porównywany do ognia Āhawanīja, który również pochodzi z ognia Gārhapatja. Nawet jeśli podczas snu wszystkie inne zmysły pozostają nieaktywne, różni prāṇa czuwają nad ciałem. Dlatego porównuje się ich do ogni ofiarnych.

Samāna jest hotā, kapłanem; umysł, ofiarnikiem; a udāna pożądanym rezultatem ofiary.

Wers 4.4

यदुच्छ्वासनिःश्वासावेतावाहुती समं नयतीति स समानः ।
मनो ह वाव यजमान इष्टफलमेवोदानः स एनं यजमानमहरहर्ब्रह्म गमयति ॥ ४ ॥

yaducchvāsaniḥśvāsāvetāvāhutī samaṃ nayatīti sa samānaḥ ।
mano ha vāva yajamāna iṣṭaphalamevodānaḥ sa enaṃ yajamānamaharaharbrahma gamayati ॥ 4 ॥

4. Samāna jest tak nazywany, ponieważ równomiernie rozdziela dwie ofiary, mianowicie wydech i wdech; on jest kapłanem. Zaiste, umysł jest ofiarnikiem. Udāna jest owocem ofiary, ponieważ każdego dnia prowadzi ofiarnika w głębokim śnie do Brahmana.

Komentarz:

SAMĀNA ETC.: Kapłan niesie dwie ofiary i rozdziela je po równo w Ogień Āhawanīja; samāna również równomiernie rozdziela dwa oddechy, wdech i wydech, dla ochrony ciała. Liczba oblacji, czyli dwa, jest taka sama jak liczba oddechów. Osoba obdarzona wiedzą o prāṇa zawsze spełnia ofiarę Agnihotra, nawet we śnie. Jej spełnianie jest określone w Wedach jako obowiązek gospodarza. Jadźur-Weda stwierdza: „Nawet podczas snu działają ognie prāṇa”.

KAPŁANEM: Podobnie jak kapłan, samāna przenosi i równomiernie rozdziela wydech i wdech.

UMYSŁ ETC.: W ofierze Agnihotra osoba składająca ofiarę jest ważną osobą. Spełnia on ofiarę pragnąc nieba jako nagrody. Umysł także jest ważnym organem. Ofiarowuje zmysły i przedmioty jako ofiary w zawsze czuwającym ogniu prāṇa i pragnie doświadczyć Błogości Brahmana we śnie pozbawionym snów.

UDĀNA ETC.: W chwili śmierci osoba składająca ofiarę opuszcza ciało poprzez udāna i zbiera owoce ofiary w niebie. Ten sam udāna wyprowadza umysł (ofiarę) ze stanu snu do snu bez snów i umożliwia mu osiągnięcie niezniszczalnego Brahmana. Dlatego udāna nazywany jest owocem ofiarowania.

PONIEWAŻ ETC.: Zwykle istnieją trzy stany świadomości: (1) stan czuwania, podczas którego jesteśmy świadomi zewnętrznego świata fizycznego; (2) stan snu, kiedy jesteśmy świadomi świata wewnętrznego i obiektów stworzonych z wrażeń stanu czuwania; (3) stan snu bez snów, kiedy świadomość jest wolna od dualności podmiotu i przedmiotu i doświadcza się uczucia niezróżnicowanej świadomości.

Wedānta mówi o Turīja, czyli Czystej Świadomości, która przenika trzy stany i jest nieśmiertelna i niezróżnicowana. Turīja jest Brahmanem. Często Upaniszady porównują Świadomość Brahmana do świadomości doświadczanej podczas głębokiego snu. Obydwie charakteryzują się brakiem bólu i relacji podmiot-przedmiot. Jednak stan snu bez snów, który jest osiągany mechanicznie, jest nietrwały, a świadomość doświadczana w jego trakcie pokryta jest cienką warstwą ignorancji. Dlatego zwykły człowiek po przebudzeniu z głębokiego snu wiedzie normalne życie w ignorancji. Ale znawca Brahmana nigdy, w żadnej chwili nie zapomina o swojej prawdziwej naturze. Chociaż wszystkie osoby osiągają błogość jedności we śnie bez snów, jednak tylko znawca Brahmana realizuje ją jako Błogość Brahmana.

W głębokim śnie oświecona osoba doświadcza Wiedzy o Brahmanie. Dla ignorantów głęboki sen nie przynosi takich owoców. Trzy stany jawy, śnienia i głębokiego snu są wspólne dla obu. U ignoranta, podobnie jak u oświeconego, narządy zmysłów nie działają podczas głębokiego snu, ognie prāṇa czuwają, a umysł wolny od warunków jawy i snu pozostaje nieaktywny. Dlatego celem tego wersetu jest wychwalanie Wiedzy o Brahmanie.

Pytanie „Jakie bóstwo widzi sny?” zostaje odpowiedziane: To umysł wraz ze zgromadzonymi w nim zmysłami doświadcza snów, a nie Ātman. Śnienie jest charakterystyczne dla umysłu, a nie dla Jaźni.

Wers 4.5

अत्रैष देवः स्वप्ने महिमानमनुभवति ।
यद्दृष्टं दृष्टमनुपश्यति श्रुतं श्रुतमेवार्थमनुशृणोति देशदिगन्तरैश्च प्रत्यनुभूतं पुनः पुनः प्रत्यनुभवति दृष्टं चादृष्टंच श्रुतं चाश्रुतं चानुभूतं चाननुभूतं च स्च्चासच्च सर्वं पश्यति सर्वः पस्यति ॥ ५ ॥

atraiṣa devaḥ svapne mahimānamanubhavati ।
yaddṛṣṭaṃ dṛṣṭamanupaśyati śrutaṃ śrutamevārthamanuśṛṇoti deśadigantaraiśca pratyanubhūtaṃ punaḥ punaḥ pratyanubhavati dṛṣṭaṃ cādṛṣṭaṃca śrutaṃ cāśrutaṃ cānubhūtaṃ cānanubhūtaṃ ca sccāsacca sarvaṃ paśyati sarvaḥ pasyati ॥ 5 ॥

5. Tam, w snach, ten bóg, umysł, doświadcza chwały. Cokolwiek było widziane, on widzi ponownie; cokolwiek było usłyszane, on słyszy ponownie; cokolwiek było doświadczone w różnych krajach i ćwiartkach, on doświadcza ponownie. Cokolwiek było widziane lub nie widziane, słyszane lub nie słyszane, cokolwiek jest rzeczywiste lub nierzeczywiste – on widzi to wszystko. On widzi wszystko sam będąc wszystkim.

Komentarz:

TAM, W SNACH: Kiedy narządy zmysłów skupiają się w umyśle a prāṇa czuwają nad ochroną ciała.

TEN BÓG, UMYSŁ: To znaczy Jaźń uwarunkowana przez upādhi, czyli ograniczenie umysłu. Prawdziwa Jaźń, zjednoczona z Brahmanem, nie doświadcza jawy ani snów. Nakładają się one na To poprzez awidjā, ze względu na związek Tego z umysłem. Zostało stwierdzone w Br. Up. 4.3.7, że Jaźń, uwarunkowana umysłem i stając się snem, zdaje się myśleć i zdaje się poruszać. Ten związek z umysłem nie osłabia wrodzonej świetlistości Jaźni. Pozorna jasność zjawiskowej jaźni, przypisywana jej aż do osiągnięcia wiedzy o jej jedności z Brahmanem, wynika z jej związku z umysłem. Na przykład, tylko w sferze dualności, kiedy jaźń wchodzi w kontakt z przedmiotami, jeden widzi drugiego. (Dualizm jest wynikiem niewiedzy.) Ale kiedy wszystko stanie się samym Ātmanem, „wtedy co można zobaczyć i w jaki sposób to można zobaczyć?” (Br. Up. 4.5.15) Dlatego chociaż umysł jest odpowiedzialny za postrzeganie snów, nie ma to wpływu na prawdziwą własną jasnością Ātmana.

CHWAŁY: Formy snów charakteryzujące się relacją podmiot-przedmiot są liczne i różnorodne.

COKOLWIEK BYŁO ETC.: Obiekt doświadczany na jawie pozostawia wrażenie na umyśle. Kiedy śni się ten sam obiekt, jako obiekt pojawia się jedynie wrażenie mentalne. W ten sposób człowiek widzi przyjaciela na jawie. Wrażenie przyjaciela zostaje odbite w umyśle. To samo wrażenie pojawia się ponownie we śnie, a śniący nieświadomie myśli, że naprawdę widzi swojego przyjaciela.

NIE WIDZIANE: To znaczy nie widziane w tym życiu, ale w poprzednim.

RZECZYWISTE: Na przykład rzeczywista woda.

NIERZECZYWISTE: Miraż.

BĘDĄC WSZYSTKIM: Będąc uwarunkowanym przez wrażenia wywołane przez wcześniej widziane obiekty.

Sny są wrażeniami uzyskanymi na jawie, być może w różnym czasie; czasami jednak są one dziwnie i fantastycznie pomieszane ze sobą z powodu braku kontrolującej siły rozumu i woli we śnie.

Sen bez snów opisywany jest w celu odpowiedzi na pytanie „Czyje jest szczęście?”

Wers 4.6

स यदा तेजसाऽभिभूतो भवति । अत्रैष देवः स्वप्नान्न पश्यत्यथ तदैतस्मिञ्शरीर एतत्सुखं भवति ॥ ६ ॥

sa yadā tejasā’bhibhūto bhavati ।
atraiṣa devaḥ svapnānna paśyatyatha tadaitasmiñśarīra etatsukhaṃ bhavati ॥ 6 ॥

6. Kiedy dźīwa zostaje przepełniony przez światło, nie widzi snów; w tym czasie, w tym ciele, pojawia się to szczęście.

Komentarz:

KIEDY ETC.: Odnosi się do stanu snu bez snów.

DŹĪWA: Wcielona dusza, uwarunkowana przez upādhi umysłu.

ŚWIATŁO: Światło Brahmana.

WIDZI ETC.: We śnie bez snów.

TO SZCZĘŚCIE: Szczęście doświadczane podczas snu bez snów nie jest powiązane z relacją podmiot-przedmiot. To błogość Brahmana objawia się poprzez ānandamājākośa, czyli powłokę błogości.

Wrażenia powstałe w umyśle na jawie budzą się ponownie we śnie z powodu ukrytych pragnień. Tak właśnie postrzega się sny. W głębokim śnie pragnienia zostają pokonane przez światło Brahmana zamieszkujące serce. W przypadku braku stymulacji wrażenia nie mogą się ponownie ujawnić. Umysł i narządy zmysłów zostają wycofane do serca. Nie ma już wiedzy o skontrastowanych obiektach. Umysł w swym niezróżnicowanym stanie przenika ciało. Człowiek pogrążony w głębokim śnie odczuwa jedynie błogość. Wyraża się to po jego przebudzeniu stwierdzeniem: „Spałem szczęśliwie”.

W głębokim śnie ciało i zmysły, funkcjonując pod wpływem awidjā i wynikających z niej pragnień, pozostają bezczynne. Wraz z ich uspokojeniem, Ātman – który na jawie i we śnie pojawiał się w różnych formach ze względu na związek z upādhi ciała i umysłu – manifestuje Spokój, Niedwoistość i Błogość, które są Jego prawdziwą naturą. W tym stanie wszystkie zgrubne i subtelne elementy materii zostają wchłonięte przez Ātmana. Wszystko to wyjaśnia poniższa ilustracja:

Wers 4.7-8

स यथा सोभ्य वयांसि वसोवृक्शं संप्रतिष्ठन्ते ।
एवं ह वै तत् सर्वं पर आत्मनि संप्रतिष्ठते ॥ ७ ॥
पृथिवी च पृथिवीमात्रा चापश्चापोमात्रा च तेजश्च तेजोमात्रा च वायुश्च वायुमात्रा चाकाशश्चाकाशमात्रा च चक्शुश्च द्रष्टव्यं च श्रोत्रं च श्रोतव्यं च घ्राणं च घ्रातव्यं च रसश्च रसयितव्यं च त्वक्च स्पर्शयितव्यं च वाक्च वक्तव्यं च हस्तौ चादातव्यं चोपस्थश्चानन्दयितव्यं च पायुश्च विसर्जयितव्यं च यादौ च गन्तव्यं च मनश्च मन्तव्यं च बुद्धिश्च बोद्धिव्यं चाहङ्कारश्चाहङ्कर्तव्यं च चित्तं च चेतयितव्यं च तेजश्च विद्योतयितव्यं च प्राणश्च विद्यारयितव्यं च ॥ ८ ॥

sa yathā sobhya vayāṃsi vasovṛkśaṃ saṃpratiṣṭhante ।
evaṃ ha vai tat sarvaṃ para ātmani saṃpratiṣṭhate ॥ 7 ॥
pṛthivī ca pṛthivīmātrā cāpaścāpomātrā ca tejaśca tejomātrā ca vāyuśca vāyumātrā cākāśaścākāśamātrā ca cakśuśca draṣṭavyaṃ ca śrotraṃ ca śrotavyaṃ ca ghrāṇaṃ ca ghrātavyaṃ ca rasaśca rasayitavyaṃ ca tvakca sparśayitavyaṃ ca vākca vaktavyaṃ ca hastau cādātavyaṃ copasthaścānandayitavyaṃ ca pāyuśca visarjayitavyaṃ ca yādau ca gantavyaṃ ca manaśca mantavyaṃ ca buddhiśca boddhivyaṃ cāhaṅkāraścāhaṅkartavyaṃ ca cittaṃ ca cetayitavyaṃ ca tejaśca vidyotayitavyaṃ ca prāṇaśca vidyārayitavyaṃ ca ॥ 8 ॥

7-8. Tak jak ptak udaje się na drzewo, aby przenocować, tak, przyjacielu, wszystko to spoczywa w Najwyższym Ātmanie: Ziemia i jej subtelny odpowiednik, woda i jej subtelny odpowiednik, ogień i jego subtelny odpowiednik, powietrze i jego subtelny odpowiednik, ākāśa i jego subtelny odpowiednik, oko i to, co można zobaczyć, ucho i to, co można usłyszeć, nos i to, co można powąchać, smak (język) i to, co można posmakować, skóra i to, co można dotknąć, narząd mowy i to, co można wymówić, ręce i to, co można uchwycić, narząd rozrodczy i to, czym można się cieszyć, narząd wydalania i to, co można wydalić, stopy i to, co jest ich przeznaczeniem, umysł (manas) i to, co można pomyśleć, intelekt (buddhi) i to, co można pojąć, ego (ahaṁkāra) i przedmiot egoizmu, pamięć (ćitta) i jej przedmiot, wiedza (tedźah) i jej przedmiot, prāṇa i to, co jest wspierane.

Komentarz:

ZIEMIA . . . ĀKĀŚA I JEGO SUBTELNY ODPOWIEDNIK: Odnosi się to do elementów zgrubnych i subtelnych. Według Wedānty z Ātmana pod wpływem awidjā ewoluuje pięć subtelnych elementów – ākāśa, powietrze itp. – każdy z nich ma swoje unikalne cechy. Następnie, poprzez ich wzajemne kombinacje powstają elementy zgrubne.

TO, CO MOŻNA WIDZIEĆ ETC.: Obiekty percepcji.

UMYSŁ ETC.: Narząd wewnętrzny (antaḥkaraṇa), dzięki któremu doświadcza się bólu, przyjemności itp., dzieli się na cztery części, w zależności od jego funkcji. Umysł, czyli manas, to funkcja organu wewnętrznego, która rozważa zalety i wady danej sytuacji. Buddhi, intelekt lub zdolność decydowania, rozwiewa wątpliwości i dochodzi do wniosku dotyczącego prawdziwej natury przedmiotu. Świadomość Ja, czyli ahaṁkāra, utożsamia Jaźń z ciałem i powoduje powstanie poczucia „ja” i „moje”. Za pamięć odpowiada ćitta, magazyn przeszłych wrażeń. Według niektórych Wedāntystów funkcją ćitta jest poszukiwanie przyjemnych obiektów.

WIEDZA ETC.: To wyjaśnienie pochodzi z notatek Śaṅkarānanda. Według Śaṅkarāćārja słowo tedźah w tekście oznacza rodzaj świetlistej skóry, różniącej się od narządu dotyku.

PRĀṆA: Znany również jako Hiraṇjagarbha lub Sūtrātmā (Kosmiczna Nić), który wspiera namacalne przedmioty obdarzone nazwami i formami oraz charakteryzujące się związkiem przyczynowym.

W głębokim śnie elementy to co subtelne i zgrubne, narządy zmysłów i ich obiekty, umysł i jego różne części pozostają nieaktywne i są pochłonięte przez Ātmana. W tym czasie dźīwa, czyli wcielona dusza, zamieszkuje w ciele przyczynowym (kāraṇa śarīra), które jest okryte zasłaniającą mocą mājā, lecz nie podlega wpływowi jej mocy projekcyjnej. Zatem w głębokim śnie dźīwa zbliża się najbliżej Ātmana i doświadcza Jego chwały.

Prawdziwa natura jaźni:

Wers 4.9

एष हि द्रष्ट स्प्रष्टा श्रोता घ्राता रसयिता मन्ता बोद्धा कर्ता विज्ञानात्मा पुरुषः ।
स परेऽक्शर आत्मनि संप्रतिष्ठते ॥ ९ ॥

eṣa hi draṣṭa spraṣṭā śrotā ghrātā rasayitā mantā boddhā kartā vijñānātmā puruṣaḥ ।
sa pare’kśara ātmani saṃpratiṣṭhate ॥ 9 ॥

9. On zaprawdę jest tym, który widzi, czuje, słyszy, wącha, smakuje, myśli i wie. On jest wykonawcą, inteligentną jaźnią, purusza. Jest on ustanowiony w Najwyższym, w niezniszczalnym Ātmanie.

Komentarz:

WIE: Odnosi się do funkcji buddhi, czyli zdolności determinującej.

INTELIGENTNĄ JAŹNIĄ: Pośrednik wiedzy.

USTANOWIONY ETC.: Oznacza to, że wcielona dusza realizuje swą jedność z Najwyższym Ātmanem, kiedy mājā zostaje zniszczona.

Najwyższy Ātman, czyli Czysta Świadomość, pojawia się poprzez awidjā jako uwarunkowany przez upādhi i staje się dźīwa, czyli wcieloną duszą. Jest to dźīwa, który dzięki swemu połączeniu z różnymi upādhi umysłu, zmysłów itp. staje się widzącym, czującym, słuchającym itp. Dźīwa można porównać do obrazu słońca odbitego w wodzie w naczyniu: odbicie wydaje się poruszać lub pozostać nieruchome, w zależności od stanu wody. Po usunięciu wody i naczynia odbicie zostaje wchłonięte przez prawdziwe słońce. Podobnie, wraz z eliminacją mājā, która odzwierciedla różne formy dźīwa, odbita dusza wchodzi do Najwyższego Ātmana, który jest jej prawdziwą Jaźnią.

Owoc poznania tożsamości:

Wers 4.10

परमेवाक्शरं प्रतिपद्यते स यो ह वै तदच्छायमशरीरम्लोहितं शुभ्रमक्शरं वेदयते यस्तु सोम्य ।
स सर्वज्ञः सर्वो भवति तदेष श्लोकः ॥ १० ॥

paramevākśaraṃ pratipadyate sa yo ha vai tadacchāyamaśarīramlohitaṃ śubhramakśaraṃ vedayate yastu somya ।
sa sarvajñaḥ sarvo bhavati tadeṣa ślokaḥ ॥ 10 ॥

10. Ten kto zna tę niezniszczalną Istotę, jasną, bez cienia, bez ciała i bez koloru, zaprawdę osiąga Najwyższego, niepodlegającego rozkładowi Purusza. O mój dobry przyjacielu, ten, kto zna Ātmana, staje się wszechwiedzący, staje się wszystkim. O tym jest następujący werset:

Komentarz:

TEN: Wolny od wszelkich pragnień.

KTO ZNA ETC.: To znaczy, kto zna tożsamość transcendentalnego Ātmana i Najwyższego Brahmana.

JASNĄ: Ponieważ jest pozbawiona wszelkich atrybutów.

BEZ CIENIA: Wolną od tamasu, czyli ignorancji.

BEZ CIAŁA: Wolną od wszelkich upādhi imienia i formy.

BEZ KOLORU: Wolną od wszelkich cech.

TEN, KTO ZNA ĀTMANA: Odnosi się to do oświeconej osoby, która wyrzekła się wszelkich nietrwałych obiektów.

WSZECHWIEDZĄCY: Dzięki poznaniu niedwoistego Ātmana poznaje się wszystko.

Ātman jest zawsze wszechwiedzący; lecz przez niewiedzę wierzy, że wie niewiele. Kiedy ta ignorancja zostanie zniszczona przez Widjā, ponownie odkrywa swoją wszechwiedzę.

Wers 4.11

विज्ञानात्मा सह देवैश्च सर्वैः प्राणाभुतानि संप्रतिष्ठन्ति यत्र ।
तदक्शरं वेदयते यस्तु सोम्य स सर्वज्ञः सर्वमेवाविवेशेति ॥ ११ ॥

vijñānātmā saha devaiśca sarvaiḥ prāṇābhutāni saṃpratiṣṭhanti yatra ।
tadakśaraṃ vedayate yastu somya sa sarvajñaḥ sarvamevāviveśeti ॥ 11 ॥

11. Ten, o przyjacielu, który zna tę niezniszczalną Istotę, w której spoczywa inteligentna jaźń wraz z bogami, prāṇami i żywiołami – staje się wszechwiedzący i wchodzi we wszystko.

Komentarz:

INTELIGENTNA JAŹŃ: Wcielona dusza.

BOGAMI: Takimi jak Indra, Agni (bóg ognia) itd., którzy kontrolują różne narządy zmysłów.

ŻYWIOŁAMI: Ziemia, woda, ogień, powietrze i ākāśa.

इति प्रश्नोपनिषदि चतुर्थः प्रश्नः ॥

Tutaj kończy się czwarte pytanie Praśna Upaniszad.