We wstępie do Muṇḍaka Upaniszady stwierdzono, że zarówno Muṇḍaka Upaniszad, jak i Praśna Upaniszad należą do Atharwa-Weda. Uzupełniają się w swoich naukach: to, co jest krótko nauczane w jednej, jest rozwijane w drugiej.

Muṇḍaka Upaniszad zajmuje się niższą wiedzą i wyższą wiedzą; Praśna Upaniszad zajmuje się prāṇa, symbolem Niższego Brahmana i celem niższej wiedzy.

Podobnie jak w niektórych innych Upaniszadach, instrukcje w Praśna Upaniszad podane są w formie dialogów pomiędzy nauczycielem a jego uczniami. Praktykowanie wyrzeczeń, wiary oraz czystości ciała i umysłu podkreśla się jako szczególne kwalifikacje uczniów poszukujących głębokiej wiedzy duchowej.

Upaniszad rozpoczyna się opisem stworzenia żywych istot. Pierwszą istotą, która zamanifestowała się w fenomenalnym wszechświecie, jest Kosmiczny Umysł, znany pod takimi imionami, jak prāṇa, Pradźāpati, Brahmā i Hiraṇjagarbha. Jest On całością wszystkich dusz i przenika wszystkie żyjące istoty. Całe stworzenie – zgrubne i subtelne, makrokosmiczne i mikrokosmiczne – jest projekcją prāṇa. Prāṇa objawia się jako słońce (źródło energii kosmicznej), czas i pożywienie. Jedzenie jest bezpośrednią przyczyną narodzin żywych istot. Stworzenie jest duchowe, a nie mechaniczne.

Rozdział drugi opisuje prāṇa jako siłę życiową indywidualnej żywej istoty. Mówi się, że różne narządy są mu podporządkowane i przez niego utrzymywane.

Trzeci rozdział omawia pochodzenie prāṇa, czyli oddechu życiowego. Mówi się, że powstaje z Ātmana dzięki mocy awidjā. W indywidualnym ciele, stworzonym przez działania i myśli człowieka w jego poprzednim życiu, prāṇa, poprzez swoje pięciorakie formy, kontroluje różne narządy.

Rozdział czwarty dotyczy stanów jawy, śnienia i snu bez snów. Prāṇa podtrzymuje ciało podczas wszystkich tych stanów. Podczas snów narządy zmysłów gromadzą się w umyśle, który tworzy obiekty snów na podstawie wrażeń z życia na jawie. W głębokim śnie umysł także przestaje funkcjonować; Błogość Ātmana, okryta jedynie zasłoną mocy mājā, staje się przejawiona. Jednak Najwyższa Jaźń, znana jako Turīja, jest oddzielona od trzech stanów i jest ich świadkiem. Przenika je jednak jako świadomość.

Rozdział piąty dotyczy sylaby AUM (zazwyczaj pisanej jako OM) jako symbolu zarówno Niższego Brahmana, jak i Najwyższego Brahmana. Medytując nad tym, aspirant może cieszyć się błogością najwyższego nieba i osiągnąć ostateczne wyzwolenie.

W szóstym i ostatnim rozdziale omówiono fenomenalną istotę złożoną z szesnastu części. Tylko Ātman poprzez awidjā jawi się jako fenomenalna istota obdarzona częściami. Po osiągnięciu Wiedzy awidjā i jej skutki znikają, a indywidualna dusza realizuje swoją jedność z Najwyższym Ātmanem.

S. N.