Wstęp

Wjādha Gītā (czyli Pieśni Rzeźnika) jest częścią eposu Mahabharata i składa się z nauk przekazanych przez wjādhę (rzeźnika) sannjāsinowi (mnichowi). Historia występuje w części Mahabharaty zwanej Wana Parwa i jest opowiadana Judhiszthirze, Pandawowi, przez mędrca Markandeję. W tej historii arogancki sannjasin zostaje upokorzony przez wjadhę (rzeźnika lub myśliwego) i dowiaduje się o dharmie (prawości). Wjadha uczy, że „żaden obowiązek nie jest brzydki, żaden obowiązek nie jest nieczysty” i tylko sposób, w jaki praca jest wykonywana, określa jej wartość. Swami Wiwekananda opowiada wstęp do tej historii:

Młody Sannjāsin udał się do lasu; tam medytował, oddawał cześć i praktykował Jogę przez długi czas. Po latach ciężkiej pracy i ćwiczeń, pewnego dnia siedział pod drzewem, kiedy suche liście spadły mu na głowę. Spojrzał w górę i zobaczył kruka i żurawia walczących na czubku drzewa, co bardzo go rozzłościło. Powiedział: „Co! Śmiecie rzucać te suche liście na moją głowę!” Gdy z tymi słowami spojrzał na nich ze złością, z jego głowy wystrzelił ogień – taka była moc Jogina – i spalił ptaki na popiół. Był bardzo zadowolony, prawie uszczęśliwiony tym rozwojem mocy – jednym spojrzeniem mógł spalić wronę i żurawia. Po pewnym czasie musiał udać się do miasta, aby wyżebrać chleb. Poszedł, stanął przy drzwiach i powiedział: „Matko, daj mi jeść”. Z wnętrza domu dobiegł głos: „Poczekaj trochę, mój synu”. Młodzieniec pomyślał: „Nieszczęsna kobieto, jak śmiesz kazać mi czekać! Jeszcze nie znasz mojej mocy”. Kiedy tak myślał głos odezwał się ponownie: „Chłopcze, nie myśl o sobie za dużo. Tu nie ma ani wrony, ani żurawia”. Był zdumiony; wciąż musiał czekać. W końcu przyszła kobieta, a on upadł jej do stóp i powiedział: „Matko, skąd to wiedziałaś?” Powiedziała: „Mój chłopcze, nie znam twojej Jogi ani twoich praktyk. Jestem zwyczajną, pospolitą kobietą. Kazałam ci czekać, ponieważ mój mąż jest chory i karmiłam go. Kiedy byłam niezamężna, spełniałam swoje obowiązki wobec rodziców, teraz, kiedy jestem mężatką, wykonuję swoje obowiązki wobec męża; to jest cała Joga, którą praktykuję. Ale wykonując swój obowiązek, zostałam oświecona; dzięki temu mogłam czytać twoje myśli i dowiedzieć się co zrobiłeś w lesie. Jeśli chcesz wiedzieć czegoś wyższego niż to, idź na targ w takim a takim mieście, gdzie znajdziesz Wjādhę (najniższa klasa ludzi w Indiach, którzy żyli jako myśliwi i rzeźnicy), który powie ci coś, czego bardzo chętnie się dowiesz”. Sannjāsin pomyślał: „Dlaczego miałbym udać do tego miasta i do Wjādhy?” Ale po tym, co zobaczył, jego umysł trochę się otworzył, więc poszedł.

Rozdział 1

mārkaṇḍeya uvāca
cintayitvā tadāścaryaṁ striyā proktam aśeṣataḥ |
vinindansa dvijo”tmānam āgaskṛta ivābabhau || 1 ||

1. Markandeja powiedział: „Rozmyślając ciągle o tym cudownym dyskursie gospodyni domowej, Kauśika zaczął robić sobie wyrzuty [za swoją arogancję] i trawiły go wyrzuty sumienia.

cintayānaḥ sa dharmasya sūkṣmāṁ gatimathābravīt |
śraddadhānena vai bhāvye gacchāmi mithilāmaham || 2 ||

2. Kontemplując subtelne drogi Dharmy, powiedział sobie: „Powinienem przyjąć z uniżeniem to, co powiedziała ta pani i dlatego powinienem udać się do Mithili.

kṛtātmā dharmavittasyāṁ vyādho nivasate kila |
taṁ gacchāmyahamadyaiva dharmaṁ praṣṭuṁ tapodhanam || 3 ||

3. Bez wątpienia znajdę w tym mieście rzeźnika, opanowanego i w pełni zaznajomionego z tajemnicami Dharmy.

tato jagāma mithilāṁ janakena surakṣitām |
dharma setu samākīrṇāṁ yajñotsavavatīṁ śubhām || 4 ||

4. Udał się do Mithili, stolicy króla Dźanaki i ujrzał miasto przeniknięte dowodami Dharmy. Piękne miasto, w którym rozbrzmiewają radosne odgłosy ceremonii i festynów.

dharmavyādham apṛcchaccha sa cāsya kathito dvijaiḥ |
apaśyattatragatvā taṁ sūnāmadhye vyavasthitam || 5 ||
mārga māhipa māṁsāni vikrīṇantaṁ tapasvinam |
ākulatvācca kretṛṇām ekānte saṁsthito dvijaḥ || 6 ||

5-6. Przybywszy tam, Bramin wypytywał o cnotliwego rzeźnika i otrzymał wskazówki od kilku podwójnie urodzonych osób. Przybywszy na wskazane przez nich miejsce, bramin Kauśika ujrzał rzeźnika siedzącego na dziedzińcu rzeźniczym i sprzedającego mięso z dziczyzny i bawołu, otoczonego wielkim tłumem kupujących; stał w pewnej odległości i czekał.

sa tu jñātā dvijaṁ prāptaṁ sahasā saṁbhramotthitaḥ |
ājagāma yato vipraḥ sthita ekāntāsane || 7 ||

7. Ale rzeźnik, przeczuwając, że Bramin przyszedł się z nim zobaczyć, wstał nagle ze swojego miejsca i udał się do tego odosobnionego miejsca, w którym on stał.

vyādha uvāca
abhivādaye tvāṁ bhagavan svāgataṁ te dvijottama |
ahaṁ vyādho hi bhadraṁ te kiṁ karomi praśādhi mām || 8 ||

8. Rzeźnik powiedział: – „Pokornie cię pozdrawiam, czcigodny! Witaj, jestem rzeźnikiem. Bądź szczęśliwy! Proszę powiedz mi co mogę dla ciebie zrobić.

ekapatnyā yaduktosi gaccha tvaṁ mithilāmiti |
jānāmy etad ahaṁ sarvaṁ yad arthaṁ tvam ihāgataḥ || 9 ||

9. Cnotliwa gospodyni poradziła ci przyjść do mnie. Wiem o tym wszystkim i wiem też, w jakim celu przybyłeś”.

śrutvā ca tasya tad vākyaṁ sa vipro bhṛṣavismitaḥ |
dvitīyam idam āścaryam ityacintayata dvijaḥ || 10 ||

10. Słysząc te słowa, bramin był pełen zdziwienia. I zaczął zastanawiać się wewnętrznie, myśląc: „To rzeczywiście jest drugi cud, który widzę!”

adeśasthaṁ hi te stānam iti vyādho’bravīd dvijam |
gṛhaṁ gaccāva bhagavan yadi te rocate’nagha || 11 ||

11. Wtedy rzeźnik powiedział do Bramina: – „Stoisz teraz w miejscu, które nie jest dla ciebie odpowiednie, o bezgrzeszny. Jeśli to cię zadowoli, chodźmy do mojego domu.”

mārkaṇḍeya uvāca
bāḍham ityeva taṁ vipro hṛṣṭo vacanam abravīt |
agra tastu dvijaṁ kṛtvā sa jagāma gṛhaṁ prati || 12 ||

Markandeja kontynuował:
12. „Niech tak będzie”, powiedział radośnie bramin. Następnie rzeźnik udał się w kierunku swojego domu z braminem idącym przed nim [zgodnie z hinduską etykietą osoba z wyższej kasty idzie przodem].

praviśya ca gṛhaṁ ramyam āsanenābhi pūjitaḥ |
arghyeṇa ca sa vai tena vyādhena dvijasattamaḥ’ || 13 ||

13. A wchodząc do swojego mieszkania, które wyglądało zachwycająco, rzeźnik uhonorował swego gościa, oferując mu miejsce do siedzenia i wodę do umycia rąk.

pādyamāchamanīyaṁ ca pratigṛhya dvijottamaḥ |
tataḥ sukhopaviṣṭaṁ vyādhaṁ vacanam abravīt || 14 ||

14. Dał mu też wodę do umycia stóp i twarzy. Przyjmując to, ten najlepszy z Braminów usiadł wygodnie i rozmawiał z rzeźnikiem.[Etykietą jest również oferowanie wody do picia – ale Bramini nie przyjęliby wody z rąk rzeźnika z niższej kasty.]

brāhmaṇa uvāca
karmaitadvai na sadṛśaṁ bhavataḥ pratibhāti me |
anutapye bhṛśaṁ tāta tava ghoreṇa karmaṇā || 15 ||

15. Bramin powiedział: – „Naprawdę nie sądzę, aby ten zawód był dla ciebie odpowiedni. O rzeźniku! Głęboko żałuję, że zajmujesz się tak okrutnym rzemiosłem”.

vyādha uvāca
kulocitam idaṁ karma pitṛ pairtāmahaṁ param |
vartamānasya me dharme sve manyuṁ mā kṛthā dvija || 16 ||

Rzeźnik powiedział:
16. „To jest mój dziedziczny zawód, odziedziczyłem go po moim ojcu i dziadku. O kapłanie, nie martw się tym, że przestrzegam obowiązków, które należą do mnie z urodzenia.

vidhātrā vihitaṁ pūrvaṁ karma svam anupālayan |
prayatnāccha gurū vṛddhau śuśrūśe’haṁ dvijottama || 17 ||

17. Wypełniając obowiązki wyznaczone mi wcześniej przez Brahmę, starannie służę moim guru i starszym obywatelom.

satyaṁ vade nābhyasūye yathāśakti dadāmi ca |
devatātithi bhṛtyānām avaśiṣṭena vartaye || 18 ||

18. O najlepszy z braminów! Zawsze mówię prawdę i nigdy nie zazdroszczę innym; i udzielam charytatywnie najlepiej jak potrafię. Żyję z tego, co zostało po służbie bogom, nieznajomym i pracownikom, którzy na mnie polegają. [Nieznajomy (atithi) – odnosi się do kogoś, gościa, który przybywa do czyjegoś domu bez zaproszenia.]

na kutsayāmyahaṁ kiñcin na garhe balavattaram |
kṛtam anveti kartāraṁ purā karma dvijottama || 19 ||

19. Nigdy nie mówię źle o niczym, małym lub wielkim. O Braminie, czyny (karma) poprzedniego życia zawsze podążają za czyniącym.

kṛṣi go-rakṣya vāṇijyam iha lokasya jīvanam |
daṇḍanītis-trayo vidyā tena loko bhavatyuta || 20 ||

20. Rolnictwo, hodowla bydła, handel, polityka oraz studiowanie i nauczanie Wed (trai-widja) są głównymi środkami materialnej egzystencji w świecie.

karma śūdre kṛṣir vaiśye saṁgrāmaḥ kṣatriye smṛtaḥ |
brahmacarya tapo mantrāḥ satyaṁ ca brāhmaṇe sadā || 21 ||

21. „Służba została ustanowiona powołaniem Śudry. Rolnictwo dla Wajśjów a obrona dla Kszatrijów, podczas gdy praktyka ślubowania Brahmaćarji, asceza, recytowanie mantr i prawdomówność zostały nakazane dla Braminów. [Brahmaćarja to ślub bycia studentem — Brahma = boskość, ćarja = wprowadzanie się.]

rājā praśāsti dharmeṇa svakarma niratāḥ prajāḥ |
vikarmāṇaśca ye kecit tān yunakti svakarmasu || 22 ||

22. Król powinien sprawiedliwie rządzić poddanymi przestrzegającymi swoich właściwych obowiązków; poprawiać zaś powinien tych, którzy zaniedbali swoje nakazane obowiązki.

bhetavyaṁ hi sadā rājñāṁ prajānām adhipā hite |
mārayanti vikarmasthaṁ lubdhā mṛgamiveśubhiḥ || 23 ||

23. Zawsze należy się bać władców, ponieważ są oni panami swoich poddanych. Powstrzymują tych swoich poddanych, którzy zaniedbują swoje obowiązki, tak jak powstrzymują ruchy jelenia za pomocą swoich strzał.

rājāno hi svadharmeṇa śriyam icchanti bhūyasīm |
sarveśām eva varṇānāṁ trātā rājā bhavatyuta || 24 ||

24. Politycy oddani swojej profesji powinni ciężko pracować aby zmaksymalizować ekonomię kraju poprzez ochronę i pielęgnowanie wszystkich porządków społecznych.

pareṇa hi hatān brahman varāha mahiśānaham |
na svayaṁ hanmi viprarṣe vikrīṇāmi sadā tvaham || 25 ||

25. Jeśli chodzi o mnie, nigdy celowo nie krzywdzę żadnej żywej istoty, ale sprzedaję mięso wieprzowe i bawole. Sprzedaję mięso zwierząt, które zostały zabite przez innych.

na bhakṣayāmi māṁsāni ṛtugāmī tathāhyaham |
sadopavāsī ca tathā naktabhojī sadā dvija || 26 ||

26. Sam nigdy nie jem mięsa; i uprawiam seks z moją żoną tylko w odpowiednim czasie; zawsze poszczę w ciągu dnia, a jem w nocy, o kapłanie.

Komentarz
Zgodnie ze Świętym Prawem tylko kobiety mają prawa małżeńskie znane jako Rytu. Rytu, które oznacza „sezon”, to 12 nocy po rozpoczęciu cyklu miesiączkowego, z wyłączeniem pierwszych 3 lub 4. Wiele świętych tekstów stanowi, że obowiązkiem męża jest uprawianie seksu z żoną w tym czasie. Jest to znane jako Rytu-gamana. Po ustaniu krwawienia menstruacyjnego kobiecie zaleca się oczyszczenie poprzez kąpiel i założenie czystego ubrania, powinna podejść do męża i powiedzieć: – rytum dehi – „daj mi moje prawa małżeńskie” – mąż nie ma prawa odmówić takiej prośbie. (MBh 13:162.41). W rzeczywistości odmowa wykonania zobowiązania jest uważana za ohydny grzech prowadzący do piekła. (Parāśara 4:12). Naucza się również, że uprawianie seksu w Rytu jest jedną z cnót prowadzących do nieba. (Mbh. 8:144.13-14) Święte Prawo idzie jeszcze dalej i oświadcza, że para małżeńska, która uprawia seks tylko podczas Rytu jest uważana za żyjącą w celibacie (brahmaćari). (Mbh. 12:221.11)

aśīlaścāpi puruṣo bhūtvā bhavati śīlavān |
prāṇi-hiṁsāratiścāpi bhavate dhārmikaḥ punaḥ || 27 ||

27. Nawet jeśli powołaniu które się wypełnia może brakować cnót, praktykujący może być nieskazitelny. Tak więc nawet rzeźnik, który zarabia na życie z uboju zwierząt, może być wzorem.

Komentarz
Ludzi nie należy oceniać po ich profesji, ale po jakości ich charakteru. W literaturze hinduskiej jest wiele przykładów prostytutek, które były postaciami wzniosłymi. Pingala z Wideha w Bhagawatam i Kanakamba, kurtyzana, która była uczennicą Ramanudży.

yecaiva māṁ praśaṁsanti yeca nindanti mānavāḥ |
sarvān supariṇītena karmāṇā toṣayāmyaham || 28 ||

28. Jeśli chodzi o mnie, zawsze staram się podobać aktami dobroci, zarówno tym, którzy mnie chwalą, jak i tym, którzy mówią o mnie źle.

śaktyā’nnadānaṁ satataṁ titikṣā dharma nityatā |
yathārhaṁ pratipūjā ca sarvabhūteśu vai dayā |
tyāgān nānyatra martyānāṁ guṇās tiṣṭhānti pūruṣe || 29 ||

29. Dawanie pożywienia głodnym na miarę swoich możliwości, znoszenie upału i zimna oraz innych par przeciwieństw, stałość w praktykowaniu Dharmy, okazywanie szacunku i honoru tym, którzy na to zasłużyli oraz współczucie dla wszystkich stworzeń – tych cech nigdy nie można znaleźć w osobie pozbawionej wrodzonej chęci wyrzeczenia się świata.

mṛṣāvādaṁ pariharet kuryāt priyam ayācitaḥ |
na ca kāmān na saṁrambhān na dveśād dharmam utsṛjet || 30 ||

30. Należy unikać kłamstwa w mowie i czynić dobro bez bycia do tego nakłanianym. Nigdy nie należy porzucać Dharmy z pożądania, złości czy ze złej woli.

priye nātibhṛṣaṁ hṛṣyed apriye na ca saṁjvaret |
na muhyed arthakṛcchreṣu na ca dharmaṁ parityajet || 31 ||

31. Otrzymując obiekt pożądania nie należy się radować, ani nadmiernie smucić z powodu straty. Nigdy nie należy wpadać w depresję w obliczu wyzwań finansowych i nigdy nie należy porzucać ścieżki Dharmy.

karma cet kiñcid anyat syād itaran na tad ācaret || 32 ||
yat kalyāṇam abhidhyāyet tatrātmānaṁ niyojayet |

32. Jeśli w jakimkolwiek momencie ktoś zrobi coś złego przez pomyłkę, nigdy nie powinno się tego powtarzać. Zawsze należy dążyć umysłowo do robienia tego, co jest dla niego korzystne.

na pāpaṁ prati pāpaḥ syāt sādhur eva sadā bhavet |
ātmanaiva hataḥ pāpo yaḥ pāpaṁ kartum icchati || 33 ||

33. Nigdy nie należy szukać zemsty, ale zawsze należy postępować uczciwie z innymi [przyjaciółmi lub wrogami]. Ten nieszczęsny człowiek, który pragnie czynić to, co nieuczciwe, popełnia duchowe samobójstwo.

karma caitad asādhūnāṁ vṛjinānām asādhukam
na dharmostīti manvānāḥ śucīnava hasanti ye || 34 ||
aśraddadhānā dharmas te naśyanti na saṁśayaḥ |
mahādṛtirivādhmātaḥ pāpo bhavati nityadā || 35 ||

34-35. Ci złośliwi ludzie, którzy umyślnie krzywdzą innych lekceważąc zasady etyczne, drwią z dobra i czystości, mówiąc: „Nie ma Dharmy” – niewątpliwie spotykają się ze zniszczeniem przez swoje nieetyczne postępowanie. Są jak miechy kowala – napompowane arogancją, ale pozbawione treści.

sādhuḥ sannatimān eva sarvatra dvijasattama |
mūḍhānām avaliptānām asāraṁ bhāṣitaṁ bhavet |
darśayanty-antarātmānaṁ divā rūpam ivāṁśumān || 36 ||

36. Ludzie szlachetnie urodzeni są zawsze uprzejmi i troskliwi. Ludzie pozbawieni skrupułów są pełni pychy i głupoty, a ich mowa jest pozbawiona treści. To ich wnętrze ujawnia ich prawdziwą naturę, jak słońce, które ujawnia formy w ciągu dnia.

na loke rājate mūrkhaḥ kevalātmapraśaṁsayā |
apiceha mṛjāhīnaḥ kṛta vidyaḥ prakāśate || 37 ||

37. Głupiec nie może wyróżniać się w świecie przez samochwalstwo. Mądrzy jednak, nawet jeśli są pozbawieni cech fizycznych, przejawiają swój blask, powstrzymując się od mówienia źle o innych i dobrze o sobie.

abruvan kasyacin nindāmātma pūjām avarṇayan |
na kaścid guṇasaṁpannaḥ prakāśo bhuvi dṛśyate || 38 ||

38. Jednak na tym świecie nie można spotkać przykładu osoby, która osiągnęła doskonałość poprzez poniżanie innych i jednoczesnym wywyższaniu siebie.

vikarmaṇā tapyamānaḥ pāpād viparimucyate |
na tat kuryāṁ punar iti dvitīyāt parimucyate || 39 ||

39. Jeśli ktoś żałuje popełnionego zła, to poczucie wyrzutów sumienia usuwa winę. Stanowcze postanowienie, by nigdy więcej tego nie robić, chroni przed odpowiedzialnością w przyszłości.

karmaṇā yena teneha pāpāt dvijasattama |
evaṁ śrutir iyaṁ brahman dharmeṣu pratidṛśyate || 40 ||

40. Można również zrekompensować złą karmę, dokonując którejkolwiek z pokut nakazanych w pismach świętych bez przywiązania lub pragnienia samolubnych rezultatów.

Komentarz
Dharma Śastry podają liczne metody pokutowania złej karmy – poprzez uciążliwe pielgrzymki, działalność charytatywną, służbę społeczną, recytowanie określonej mantry, podejmowanie pewnego rodzaju wyrzeczeń, takich jak post i wyrzeczenia, oraz spełnianie rytuałów, takich jak kuszmāṇḍa homa, Brahmakūrća homa itp.

pāpani buddhveha purā kṛtāni sva-dharma-śīlo’pi vihanti paścāt |
dharmo brahman nudate puruṣāṇām yat kurvate pāpam iha pramādāt || 41 ||

41. Szlachetna osoba, która popełnia występek przez błąd może następnie odpokutować ten występek poprzez dobre uczynki kompensacyjne. Sama Dharma uniewinni te wykroczenia, które ktoś może czasami popełnić z powodu ignorancji lub zaniedbania.

Komentarz
Nie jest możliwe, aby ktoś był czujny 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu i każdy, bez względu na to, jak szlachetny i oddany Dharmie, w pewnym momencie upada i popełnia błąd. Jednak gromadzenie zasług, które ktoś osiągnął poprzez wytrwałą praktykę (Dharmę), zaneguje te drobne nieprawidłowości.

pāpaṁ kṛtvā hi manyeta nāhamasmīti pūruśaḥ |
taṁ tu devāḥ prapaśyanti svasyaivāntarapūruśaḥ || 42 ||

42. Jeśli ktoś popełnia grzech, myśląc, że nie ponosi odpowiedzialności i nie zostanie odkryty, jest w błędzie! Bogowie obserwują każdego i wszystko co ktoś robi, także Najwyższa Istota (antarjāmi), która jest w sercu każdego jest także cichym świadkiem.

cikīrśed eva kalyāyaṇaṁ śraddadhāno’nasūyakaḥ |
vasanasyeva chidrāṇi sādhūnāṁ vivṛṇoti yaḥ |
apaśyannātmano doṣān sa pāpaḥ pretya naśyati || 43 ||

43. Poważny aspirant duchowy przestaje zauważać wady innych i pragnie jedynie dobra wszystkich stworzeń. Niegodziwi, którzy odwracają uwagę od własnych błędów i skupiają się na cudzych, przypominają ludzi z podartymi szatami. [Rozdarcia szaty stają się coraz większe, aż w końcu osoba jest naga]. Ci, którzy odmawiają uznania własnych błędów, nigdy nie osiągną szczęścia ani w tym życiu, ani w następnym!

pāpaṁ cet puruṣaḥ kṛtvā kalyāṇam abhipadyate |
mucyate sarva pāpebhyo mahābhreṇeva candramāḥ || 44 ||

44. Jeśli ktoś spełnia dobre uczynki zadośćuczynienia po popełnieniu grzechu, bez wątpienia jest oczyszczony i jaśniejący jak księżyc wyłaniający się z gęstych chmur.

Komentarz
Grzech lub pāpa definiuje się jako każdy czyn, który powoduje cierpienie innej istoty, a cnota lub puṇja to coś, co przyczynia się do dobra i pomyślności innych.

paropakāra puṇyāya pāpāya parapīḍanam
yathā’dityaḥ samudyan vai tamaḥ sarvaṁ vyapohati |
evaṁ kalyāṇam ātiṣṭhan sarva pāpaiḥ pramucyate || 45 ||

45. Tak jak wschodzące słońce rozprasza wszelkie ciemności nocy, tak, o najlepszy z Braminów, dobre uczynki wykonane bez egoistycznych pobudek uwalniają od wszelkiej negatywnej karmy.

Komentarz
yoga-saṁnyasta karmāṇaṁ jñāna saṁcchinna saṁśayam |
ātmavantaṁ na karmāṇi nibadhnanti dhanañjaya || 41 ||
O Dhanandźaja (Ardźuno), działania nie wiążą tego, kto wyrzekł się ich poprzez Karma Jogę i którego wątpliwości zostały rozwiane przez wiedzę, i który dzięki temu posiada stały umysł. (Bhagawad Gita 4:41)

pāpānāṁ viddhyadhiṣṭhānaṁ lobhamohau dvijottama |
lubadhāḥ pāpaṁ vyavasyanti narā nātibahuśrutāḥ || 46 ||

46. O, najlepszy z Braminów, mówi się że chciwość (lobha) jest skarbnicą wszystkich grzechów, chciwa osoba, która nie słuchała zdrowych nauk pism świętych, angażuje się w nadużycia [aby zaspokoić swoją chciwość].

adharmā dharma-rūpeṇa tṛṇaiḥ kūpā ivāvṛtāḥ |
yeṣāṁ damaḥ pavitrāṇi pralāpā dharma-saṁśritaḥ |
sarvaṁ hi vidyate teṣu śiṣṭācāraḥ sudurlabhaḥ || 47 ||

47. Nikczemni ludzie na ogół zakrywają się cienką, cnotliwą powierzchownością, jak studnie, które są zakamuflowane przez wysoką trawę. Zewnętrznie wydają się posiadać samokontrolę i prawość oraz oddają się głoszeniu wykładów o cnotach. W rzeczy samej, wydają się posiadać wszystkie dobre cechy, ale brakuje im prawdziwej szczerości.

Rozdział 2

mārkaṇḍeya uvāca
sa tu vipram athovāca dharmavyādho yudhiṣṭhira |
yad ahaṁ hy ācare karma ghoram etad asaṁśayam || 1 ||

Markandeja kontynuował:
1. Pobożny rzeźnik, o Judhiszthiro, powiedział wtedy do tego Bramina: „Niewątpliwie praca, którą wykonuję, jest okropna, o Braminie.

vidhis tu balavān brahman dustaraṁ hi purā-kṛtam |
purākṛtasya pāpasya karma doṣo bhavaty ayam || 2 ||

2. Przeznaczenie jest wszechmocne i trudno uniknąć konsekwencji naszych przeszłych działań. A to z powodu Karmy wynikającej z czynów popełnionych w poprzednim życiu.

doṣasyaitasya vai brahman vighāte yatnavān aham |
vidhinā vihite pūrvaṁ nimittaṁ ghātako bhavet || 3 ||

3. Ale zawsze jestem wytrwały w łagodzeniu wszelkich szkód wyrządzonych innym. Bóg jest w rzeczywistości tym, kto odbiera życie, kat działa tylko jako pośrednik.

Komentarz
Podany przykład nawiązuje do sądu, w którym przestępca zostaje skazany na śmierć przez sędziego. Kat wykonuje obowiązek i ma zmniejszoną odpowiedzialność moralną. Sędzią jest ten, kto faktycznie jest przyczyną śmierci. Podobnie Pan Jama określa, kiedy ludzie umrą zgodnie ze swoją karmą, rzeczywista przyczyna śmierci jest tylko przypadkowa.

nimittabhūtā hi vayaṁ karmaṇo 'sya dvijottama |
yeṣāṁ hatānāṁ māṁsāni vikrīṇāmo vayaṁ dvija || 4 ||
teṣām api bhaved dharma upabhogena bhakṣaṇāt |
devatātithibhṛtyānāṁ pitṝṇāṁ pratipūjanāt || 5 ||

4-5. A my, o dobry Braminie, jesteśmy tylko takimi podmiotami w odniesieniu do karmy. Te zwierzęta, które są zabijane i których mięso sprzedaję również nabywają pośrednio dobrą karmę, ponieważ (ich mięsem) bogowie, goście i podopieczni są nasyceni a przodkowie są przebłagani.

Komentarz
kratau śrāddhe niyukto vā anaśnan patati dvijaḥ |
mṛgyopārjitaṁ māṁsam abhyarcya pitṛdevatāḥ ||
kṣatriyo dvādaśonaṁ tata krītvā vaiśyo’pi dharmataḥ |
dvijo jagdhvā vṛthā māṁsam abhyarcya pitṛdevatāḥ ||
Bramin zaangażowany w celebrację jadźña [podczas której dokonuje się uboju zwierząt] poniża się, nie jedząc mięsa (jako prasādam). Kszatrija powinien jeść ugotowane mięso ofiary po ofiarowaniu go bogom i pitrysom (przodkom). Wajśja może legalnie spożywać mięso, które kupił, po ofiarowaniu go do pitrysów i dewatom. (Wjāsa Smryti 3:57)

oṣadhyo vīrudhaś cāpi paśavo mṛga-pakṣiṇaḥ |
annādya bhūtā lokasya ity api śrūyate śrutiḥ || 6 ||

6. Śastry autorytatywnie mówią, że zioła i warzywa, jelenie, ptaki i dzikie zwierzęta stanowią pożywienie wszystkich stworzeń.

ātma māṁsa pradānena śibir auśīnaro nṛpaḥ |
svargaṁ sudurlabhaṁ prāptaḥ kṣamāvān dvijasattama || 7 ||

7. A król Sibi, syn Usinary, o wielkiej wyrozumiałości osiągnął niebo, które jest trudno dostępne, oddając własne ciało.

Komentarz
Indra i Agni przyjęli postać jastrzębia i gołębicy, aby sprawdzić cnotę króla Sibi. Gołąb ścigany przez jastrzębia schronił się na kolanach króla. Jastrząb zażądał zwrotu gołębicy jako legalnego pożywienia. Król odmówił i zaoferował, że odda własne ciało w zamian za mięso gołębicy. Ważył własne ciało w stosunku do ciężaru gołębicy i bez względu na to, ile odciął, gołębica wciąż była cięższa. W końcu sam wspiął się na wagę. Dewy były zachwycone i pobłogosławiły go.

rājño mahānase pūrvaṁ rantidevasya vai dvija |
dve sahasre tu vadhyete paśūnām anvahaṁ tadā || 8 ||
samāṁsaṁ dadato hy annaṁ rantidevasya nityaśaḥ |
atulā kīrtir abhavan nṛpasya dvijasattama || 9 ||

8-9. A w dawnych czasach, o Braminie, każdego dnia zabijano dwa tysiące zwierząt w kuchni króla Rantidewy; i zyskał on niezrównaną reputację, codziennie rozprowadzając żywność z mięsem.

Komentarz
Mahabharata i Purany wspominają, że Rantidewa był pobożnym i życzliwym królem rasy księżycowej. Rantidewa posiadał ogromne bogactwo. Był bardzo religijny, miłosierny i hojny w swoich ofiarach. Miał około dwustu tysięcy kucharzy, którzy przygotowywali jedzenie dla żebraków i biedaków. Rantidewa codziennie zabijał dwa tysiące sztuk bydła na użytek swojej kuchni i codziennie karmił pożywieniem niezliczonych żebraków.
Kiedyś pościł przez czterdzieści osiem dni i został poddany próbie przez Trójcę. Trimūrti przybyli w przebraniu bramina, potem Śudry, a na końcu jako Ćandala. Każdy z bogów błagał o porcję jedzenia, którego król używał do przerwania postu. W końcu zostawili go nawet bez wody do picia. Ponieważ cierpliwie znosił to wszystko, otrzymał błogosławieństwo Najwyższego Pana.

cāturmāsyeṣu paśavo vadhyanta iti nityaśaḥ |
agnayo māṁsa-kāmāś ca ity api śrūyate śrutiḥ || 10 ||

10. Aby odprawiać co cztery miesiące obrzędy, zwierzęta powinny być codziennie składane w ofierze. „Święty ogień lubi pokarm ze zwierząt” — to powiedzenie zostało nam przekazane.

yajñeṣu paśavo brahman vadhyante satataṁ dvijaiḥ |
saṁskṛtāḥ kila mantraiś ca te 'pi svargam avāpnuvan || 11 ||

11. A podczas ofiar wedyjskich Bramini niezmiennie zabijają zwierzęta, a oczyszczone przez inkantację mantr, idą do nieba.

Komentarz
Komentarz Ramanudźa do Brahma Sutry-25-asuddham iti cet na śabdāt- 3-1-25
Odnośnie zwierzęcia zabitego podczas jadźñi, śruti mówi: „hiraṇya-śarīra ūrdhvah svarga-lokam eti – osiągnąwszy złote ciało, ono (zwierzę) idzie do nieba”. Ponieważ uwalnia dźīwę z ciała niższego gatunku i sprawia, że wznosi się ona do nieba, jest korzystna, a nie jest himsą. To działanie, które zapewnia wysoki status, nawet jeśli wiąże się z odrobiną bólu, jest zdecydowanie uważane za korzystne.

Mantra wymawiana podczas składania ofiary ze zwierzęcia również deklaruje:
„na vā u etan mriyase na ripyasi devan idesi patibhih sugobhih; yatra santi sukrto napi duṣkṛtaḥ
nie umierasz; idziesz do bogów łatwymi ścieżkami; tam, gdzie idą cnotliwi, a nie złoczyńcy”.

Tak jak leczenie urazu, nawet jeśli wiąże się z niewielkim bólem, przynosi wiele dobrego, tak też składanie ofiar ze zwierząt w jadźniach przynosi korzyść dźiwie, która zamieszkuje ciało zwierzęcia.

atrāpi vidhir uktaś ca munibhir māṁsa-bhakṣaṇe |
devatānāṁ pitṛṇāṁ ca bhuṅkte dattvā tu yaḥ sadā |
yathā vidhi yathā śraddhaṁ na sa duṣyati bhakṣaṇāt || 12 ||

12. A w sprawie pokarmu dla zwierząt Muni ustanowili tę zasadę: „Kto spożywa pokarm dla zwierząt po uprzednim ofiarowaniu go należycie i z szacunkiem bogom i przodkom, nie jest splugawiony przez ten akt.”

Komentarz
Manu 5:40 – 43. Zioła, drzewa, bydło, ptaki i (inne) zwierzęta, które zostały zniszczone na ofiary, otrzymują (odradzając się) wyższe byty. Ofiarując mieszankę miodu – madhu-parka (gościowi), podczas ofiary i podczas obrzędów ku czci Przodków, ale tylko w takich przypadkach, zwierzę może zostać zabite; tą (zasadę) ogłosił Manu. Podwójnie urodzony człowiek, który znając prawdziwe znaczenie Wed, zabija w tym celu zwierzę, wprowadza zarówno siebie, jak i zwierzę w najbardziej błogosławiony stan. Podwójnie urodzony człowiek o cnotliwym usposobieniu, niezależnie od tego, czy mieszka we (własnym) domu, z nauczycielem, czy w lesie, nigdy, nawet w chwilach nieszczęścia, nie może wyrządzić krzywdy (jakiemukolwiek stworzeniu), które nie jest usankcjonowana przez Wedy.

amāṁsāśī bhavaty evam ity api śrūyate śrutiḥ |
bhāryāṁ gacchan brahmacārī ṛtau bhavati brāhmaṇaḥ |
satyānṛte viniścitya atrāpi vidhir ucyate || 13 ||

13. A takiego człowieka w ogóle nie uważa się za spożywającego pokarm pochodzenia zwierzęcego, nawet jako bramin mający stosunek z żoną w okresie pomiesiączkowym, mimo wszystko uważany jest za dobrego bramina. Po rozważeniu stosowności i niestosowności tej sprawy, została ustalona ta reguła.

saudāsena purā rājñā mānuṣā bhakṣitā dvija |
śāpābhibhūtena bhṛśam atra kiṁ pratibhāti te |
svadharma iti kṛtvā tu na tyajāmi dvijottama || 14 ||

14. Król Saudasa, będąc pod wpływem klątwy często zjadał ludzi [5]; jaka jest twoja opinia na ten temat? I wiedząc, że jest to moja swadharma z powodu konsekwencji mojej poprzedniej karmy, nigdy nie opuszczę tej pracy. [Mahabharata opowiada, że Saudasa znany również jako Kalmaszapada kultywując intensywną nienawiść do Wasiszthy zjadł 100 jego synów.]

purā kṛtam iti jñātvā jīvāmy etena karmaṇā |
svakarma tyajato brahmann adharma iha dṛśyate |
svakarma nirato yas tu sa dharma iti niścayaḥ || 15 ||

15. Utrzymuję się z tego zawodu. Porzucenie dziedzicznego zajęcia uważane jest za wykroczenie, a trwanie przy swoim zawodzie jest bez wątpienia aktem zasługi.

pūrvaṁ hi vihitaṁ karma dehinaṁ na vimuñcati |
dhātrā vidhir ayaṁ dṛṣṭo bahudhā karma nirṇaye || 16 ||

16. Karma dawnej egzystencji nigdy nikogo nie opuszcza. Nie umknęło to oczom Brahmy przy określaniu wielorakich sposobów działania karmy.

draṣṭavyaṁ tu bhavet prājña krūre karmaṇi vartatā |
kathaṁ karma śubhaṁ kuryāṁ kathaṁ mucye parābhavāt || 17 ||

17. Osoba, która działa pod wpływem negatywnej karmy, musi zawsze zastanowić się, w jaki sposób można przeciwdziałać tej negatywności i jak można uciec od niekorzystnej sytuacji.

karmaṇas tasya ghorasya bahudhā nirṇayo bhavet |
dāne ca satyavākye ca guruśuśrūṣaṇe tathā || 18 ||
dvijāti pūjane cāhaṁ dharme ca nirataḥ sadā |
ativādātimānābhyāṁ nivṛtto 'smi dvijottama || 19 ||

18-19. Zastanawiając się nad tym raz po raz w końcu odkryje się sposób na kompromis. W związku z tym, o dobry kapłanie, jestem miłosierny, prawdomówny, pilny w uczęszczaniu do moich guru, pełen szacunku dla Braminów, oddany Dharmie i wolny od arogancji i nadmiernej (bezczynnej) gadaniny.

kṛṣiṁ sādhv iti manyante tatra hiṁsā parā smṛtā |
karṣanto lāṅgalaiḥ puṁso ghnanti bhūmiśayān bahūn |
jīvān anyāṁś ca bahuśas tatra kiṁ pratibhāti te || 20 ||

20. Rolnictwo uważane jest za zajęcie godne pochwały, ale wiadomo, że nawet tam zwierzętom wyrządza się wielkie szkody; a podczas operacji kopania ziemi i orania niezliczone stworzenia czające się w ziemi i różne inne formy życia zwierzęcego są niszczone. Co o tym myślisz?

dhānyabījāni yāny āhur vrīhy ādīni dvijottama |
sarvāṇy etāni jīvanti tatra kiṁ pratibhāti te || 20 ||

21. O dobry braminie, ryż, pszenica i wszystkie inne spożywane nasiona są żywymi organizmami. Jaka jest Twoja opinia w tej sprawie?

adhyākramya paśūṁ cāpi ghnanti vai bhakṣayanti ca |
vṛkṣān athauṣadhīś caiv achindanti puruṣā dvija || 21 ||
jīvā hi bahavo brahman vṛkṣeṣu ca phaleṣu ca |
udake bahavaś cāpi tatra kiṁ pratibhāti te || 22 ||

22. Ludzie polują na dzikie zwierzęta, zabijają je i spożywają ich mięso. Ścinają też drzewa i zioła; ale, o Braminie, jest wiele żywych stworzeń na drzewach, w owocach, jak również w wodzie; nie sądzisz?

sarvaṁ vyāptam idaṁ brahman prāṇibhiḥ prāṇi-jīvanaiḥ |
matsyā grasante matsyāṁś ca tatra kiṁ pratibhāti te || 23 ||

23. Całe to stworzenie, o Braminie, jest pełne życia, utrzymując się z pożywienia pochodzącego od innych żywych istot. Czy nie zauważyłeś, że ryby polują na inne mniejsze ryby?

sattvaiḥ sattvāni jīvanti bahudhā dvijasattama |
prāṇino 'nyonyabhakṣāś ca tatra kiṁ pratibhāti te || 24 ||

24. Różne gatunki zwierząt żerują na innych gatunkach i są gatunki, których przedstawiciele polują na siebie nawzajem. Jaka jest twoja opinia na ten temat?

caṅkramyamāṇā jīvāṁś ca dharaṇī saṁśritān bahūn |
padbhyāṁ ghnanti narā vipra tatra kiṁ pratibhāti te || 25 ||

25. Ludzie, o Braminie, chodząc tu i tam, zabijają liczne małe stworzenia czające się w ziemi, depcząc je – co myślisz?

upaviṣṭāḥ śayānāś ca ghnanti jīvān anekaśaḥ |
jñānavijñānavantaś ca tatra kiṁ pratibhāti te || 26 ||

26. I nawet mądrzy i oświeceni ludzie nieświadomie niszczą życie zwierząt na różne sposoby, nawet podczas snu lub odpoczynku. Co masz do powiedzenia na ten temat?

jīvair grastam idaṁ sarvam ākāśaṁ pṛthivī tathā |
avijñānāc ca hiṁsanti tatra kiṁ pratibhāti te || 27 ||

27. Ziemia i powietrze roi się od żywych organizmów, które są nieświadomie niszczone przez ludzi z powodu zwykłej ignorancji. Czy tak nie jest?

ahiṁseti yad uktaṁ hi puruṣair vismitaiḥ purā |
ke na hiṁsanti jīvan vai loke 'smin dvijasattama |
bahu sañcintya iha vai nāsti kaś cid ahiṁsakaḥ || 28 ||

28. Nakaz, aby ludzie nie wyrządzali krzywdy żadnemu stworzeniu (ahimsa), został ustanowiony w starożytności przez ludzi, którzy nie znali biologicznych faktów. Nie ma bowiem na tej ziemi nikogo, kto byłby wolny od wyrządzania krzywdy stworzeniom. Po dogłębnym rozważeniu wniosku nasuwa się nieodparty wniosek, że nie ma ani jednej osoby wolnej od grzechu krzywdzenia życia zwierząt.

ahiṁsāyāṁ tu niratā yatayo dvijasattama |
kurvanty eva hi hiṁsāṁ te yatnād alpatarā bhavet || 29 ||

29. Nawet mędrcy, którzy ślubują nie wyrządzać krzywdy żadnemu stworzeniu, wyrządzają krzywdę zwierzętom. Tylko dzięki większej uwadze i uważności z ich strony szkoda jest mniejsza.

ālakṣyāś caiva puruṣāḥ kule jātā mahāguṇāḥ |
mahāghorāṇi karmāṇi kṛtvā lajjanti vai na ca || 30 ||

30. Ludzie szlachetnie urodzeni i odznaczający się wybitnymi cechami popełniają nikczemne czyny wbrew wszystkim, których wcale się nie wstydzą.

Komentarz
Można to rozumieć jako odnoszące się skądinąd do szlachetnych ludzi o dobrych intencjach, którzy angażują się w wojny albo podżegając, albo uczestnicząc w jakiś sposób – faktycznie walcząc lub pracując w łańcuchu dostaw; miliony ludzi mogą zginąć, ale mimo to usprawiedliwiają swoje działania w ten czy inny sposób.

suhṛdaḥ suhṛdo 'nyāṁś ca durhṛdaś cāpi durhṛdaḥ |
samyak pravṛttān puruṣān na samyag anupaśyataḥ || 31 ||

31. Przyjaciele postępujący w sposób godny pochwały z przyjaciółmi i podobnie z wrogami nigdy nie są dobrze postrzegani przez swoich rówieśników. Przyjaciele nie zawsze są mili dla przyjaciół, chociaż obdarzeni są wysokimi cechami.

samṛddhaiś ca na nandanti bāndhavā bāndhavair api |
gurūṁś caiva vinindanti mūḍhāḥ paṇḍita māninaḥ || 32 ||

32. Krewni nie są zadowoleni z postępów i awansów innych krewnych i wykorzystują ich na każdym kroku. A głupcy uważający się za uczonych i lepszych potępiają swoich nauczycieli.

bahu loke viparyastaṁ dṛśyate dvijasattama |
dharma yuktam adharmaṁ ca tatra kiṁ pratibhāti te || 33 ||

33. To odwrócenie naturalnego porządku rzeczy, o dobry braminie, widać wszędzie na tym świecie. Jaka jest twoja opinia na temat Adharmy udającej Dharmę?

vaktuṁ bahu vidhaṁ śakyaṁ dharmādharmeṣu karmasu |
svakarma nirato yo hi sa yaśo prāpnuyān mahat || 34 ||

34. Wiele można powiedzieć o pozytywności lub negatywności naszych działań. Ale kto jest całym sercem oddany swemu właściwemu zajęciu, z pewnością zyskuje dobrą reputację.

Rozdział 3

mārkaṇḍeya uvāca
sa tu vipro mahāprājña dharma–vyādham apṛcchata |
śiṣṭācāraṁ katham ahaṁ vidyām iti narottama || 1 ||

Markandeja powiedział:
1. „Wtedy ten inteligentny Bramin Kauśika zapytał rzeźnika: „Skąd mam wiedzieć, co jest cnotliwym postępowaniem?”

vyādha uvāca
yajño dānaṁ tapo vedāḥ satyaṁ ca dvijasattama |
pañcaitāni pavitrāṇi śiṣṭācāreśu nityadā || 2 ||

Rzeźnik odpowiedział:
2. „O najlepszy z braminów, jadźña, jałmużna, asceza (tapas), studiowanie Wed i Prawda – te pięć oczyszczających czynów to integralne aspekty postępowania, które nazywa się cnotliwym.

kāma–krodhau vaśe kṛtvā dambhaṁ lobham anārjavam |
dharmam ityevaṁ saṁtuṣṭās te śiṣṭāḥ śiṣṭa saṁmatāḥ || 3 ||

3. Ujarzmiwszy samolubne pragnienie (kāma) i gniew, arogancję, chciwość i przebiegłość, ci, którzy czerpią przyjemność z Dharmy dla niej samej, są uważani za naprawdę cnotliwych i godnych aprobaty cnotliwych osób.

na teṣāṁ bhidyate vṛttaṁ yajña svādhyāya śīlinām |
ācāra pālanaṁ caiva dvitīyaṁ śiṣṭa lakṣaṇam || 4 ||

4. Ci ludzie, którzy są oddani wykonywaniu jadźñi i studiowaniu Wed nie mają niezależnego zachowania – podążają jedynie za przykładami uczciwych i dobrych. To jest w istocie druga cecha cnotliwych.

guru śuśrūśaṇaṁ satyam akrodho dānam eva ca |
etaccatuṣṭayaṁ brahmañ śiṣṭācāreśu nityadā || 5 ||

5. Służenie guru, trzymanie się prawdy, hojność i wolność od gniewu, te cztery rzeczy, o Braminie, są nierozerwalnie związane z cnotliwym zachowaniem.

śiṣṭācāre manaḥ kṛtvā pratiṣṭhāpya ca sarvaśaḥ |
yām ayaṁ labhate tuṣṭiṁ sā na śakyā hyato’nyathā || 6 ||

6. Inaczej niż przez kultywowanie tych czterech cnót, nie można osiągnąć reputacji, którą zdobywa się przez niezachwiane trzymanie się cnotliwego zachowania.

vedasyopaniṣat satyaṁ satyasyopaniṣad damaḥ |
damasyopaniṣat tyāgaḥ śiṣṭācāreṣu nityadā || 7 ||

7. Istotą Wed jest Prawda, istotą Prawdy jest samokontrola, a istotą samokontroli jest powstrzymywanie się od materialnych przyjemności. Są to wszystkie aspekty zachowania, które jest cnotliwe.  [Mówi się, że prawda działa gdy istnieje harmonia między myślą, mową i działaniem.]

ye tu dharmān asūyante buddhi mohānvitā narāḥ |
apathā gacchatāṁ teśām anuyātā ca pīḍyate || 8 ||

8. Ci, którzy podążają za zwiedzionymi głupcami, którzy drwią z form Dharmy panujących w społeczeństwie, są przyciągani do zagłady za chodzenie po tak błędnej ścieżce.

ye tu śiṣṭāḥ suniyatāḥ śruti tyāga parāyaṇāḥ |
dharma panthānam ārūḍhāḥ satya dharma parāyaṇāḥ || 9 ||

9. Jednakże cnotliwi są ci, którzy są zaangażowani w podejmowanie pozytywnych postanowień, którzy są oddani naukom Wed i powstrzymują się od materialnych przyjemności, w rzeczywistości kroczą oni ścieżką Dharmy i trzymają się prawdziwej Dharmy.

niyacchanti parāṁ buddhiṁ śiṣṭācārānvitā janāḥ |
upādhyāyamate yuktāḥ sthityā dharmārtha darśinaḥ || 10 ||

10. Mówi się, że zachowują się cnotliwie ci, którzy są posłuszni instrukcjom swoich nauczycieli i którzy z cierpliwością i uwagą rozważają znaczenie świętych pism. O nich mówi się, że są właściwie prowadzeni przez swoją wyższą inteligencję.

nāstikān bhinna maryādān krūrān pāpamatau sthitān |
tyaja tāñ jñānam āśritya dhārmikānupasevya ca || 11 ||

11. Porzucając tych, którzy odrzucają moralny autorytet Wed (nāstika), tych, którzy przekraczają granice, tych, którzy mają złe usposobienie, tych, którzy żyją w niegodziwości i występku – przyłóż się do gromadzenia wiedzy, szanując tych, którzy są cnotliwi. [Nāstika jest często tłumaczony jako ateista, ale jest to błędne, nāstika to ten, kto odrzuca moralny autorytet Wed.]

kāma lobha grahākīrṇaṁ pañcendriya jalāṁ nadīm |
nāvaṁ dhṛtimayīṁ kṛtvā janma durgāṇi santara || 12 ||

12. Samolubne pragnienie i chciwość są jak krokodyle w rzece życia; wody to pięć zmysłów. Łódką cierpliwości i rezygnacji przepraw się na drugą stronę tej rzeki unikając wirów cierpienia.

krameṇa sañcito dharmo buddhi yoga–mayo mahān |
śiṣṭācāre bhavet sādhū rāgaḥ śukle va vāsasi || 13 ||

13. Najwyższa cnota, polegająca na ćwiczeniu intelektu i Jodze kontemplacji, stopniowo dodawana do cnotliwego postępowania, staje się piękna jak farba na białych tkaninach.

ahiṁsā satya vacanaṁ sarva bhūta hitaṁ param |
ahiṁsā paramo dharmaḥ sa ca satye pratiṣṭhitaḥ || 14 ||

14. Powstrzymywanie się od krzywdzenia jakiejkolwiek istoty i prawdomówność to cnoty wysoce korzystne dla wszystkich stworzeń. Niestosowanie przemocy jest cnotą kardynalną i jest zakorzenione w prawdzie.

satyaṁ kṛtvā pratiṣṭhāṁ tu pravartante pravṛttayaḥ |
satyam eva garīyastu śiṣṭācāra niśevitam || 15 ||

15. Nasze umysły mają swoją właściwą grę, gdy ich fundament jest położony na prawdzie, a w praktykowaniu cnoty prawda ma najwyższą wartość. Nieskazitelne postępowanie jest cechą wszystkich dobrych ludzi.

ācāraśca satāṁ dharmaḥ santo hyācāra lakṣaṇāḥ |
yo yathā prakṛtir jantuḥ sa svāṁ prakṛtim aśnute || 16 ||

16. Ci, którzy wyróżniają się prawym życiem są dobrzy i cnotliwi. Wszystkie stworzenia kierują się zasadami postępowania, które są im wrodzone. [prakṛtiṁ yanti bhūtāni nigrahaḥ kim kariṣyati || Bhagawad Gītā 3:33 – wszystkie istoty podążają za własną naturą, co może zdziałać powściągliwość?]

pāpātmā krodha kāmādīn doṣān āpnoty anātmavān |
ārambho nyāya–yukto yaḥ sa hi dharma iti smṛtaḥ || 17 ||

17. Zły człowiek który nie ma samodyscypliny i kontroli, nabywa żądzy, gniewu i innych wad. Odwieczną zasadą jest, że cnotliwe czyny to te, które opierają się na sprawiedliwości społecznej.

anācārastv adharmeti etacchiṣṭānuśāsanam |
akrudhyanto’nasūyanto nirahaṁkāra matsarāḥ |
ṛjavaḥ śama saṁpannāḥ śiṣṭācārā bhavanti te || 18 ||

18. I jest również zarządzone przez wielkich ludzi, że wszelkie niegodziwe zachowanie jest Adharmą. Cnotliwi są ci, których nie pociąga gniew, arogancja, zarozumiałość i zazdrość oraz ci, którzy są spokojni i cnotliwi.

vedoktaḥ prathamo dharmo dharma–śāstreṣu cāparaḥ |
śiṣṭācīrṇaś śiṣṭānāṁ trividhaṁ dharma lakṣaṇam || 19 ||

19. Poprzedni āćārjowie nauczali, że istnieją trzy źródła Dharmy, głównym źródłem są Wedy, następnie nauki dharma–śastr i w końcu postępowanie osób cnotliwych. [ vedah smrtiḥ sadacāraḥ svasya ca priyamatmanah | etaccaturvidhaṃ prahuḥ sākṣād dharmasya lakṣaṇam || Wedy, tradycja, postępowanie cnotliwych ludzi i własne sumienie, to jest uznane za wyraźne, czterorakie źródło Dharmy. (Manu 2:12)]

dhāraṇaṁ cāpi vedānāṁ tīrthānām avagāhanam |
kṣamā satyārjavaṁ śaucaṁ śiṣṭācāra nidarśanam || 20 ||

20. Na cnotliwe postępowanie wskazuje chciwe zdobywanie wiedzy, pielgrzymowanie do świętych miejsc, prawdomówność, przebaczenie, czystość i uczciwość.

sarva bhūta dayāvanto hyahiṁsā niratāḥ sadā |
paruṣaṁ ca na bhāṣante sadā santo dvija–priyāḥ || 21 ||

21. Cnotliwi ludzie są zawsze współczujący wszystkim stworzeniom, niestosują przemocy i są dobrze nastawieni do aspirantów duchowych. Nigdy nie mówią grubiańsko do innych.

dāna–nityāḥ sukhānyāśu prāpnuvanty–api ca śriyam |
pīḍayā ca kalatrasya bhṛtyānāṁ ca samāhitāḥ || 22 ||

22. Człowiek cnotliwy poproszony o pomoc przez godnych, obdarza ich jałmużną według swych maksymalnych możliwości, pozbawiając wygód nawet swoją żonę i sługi.

trīṇyeva tu padāny āhuḥ satāṁ vṛttam anusmaran |
na caiva druhyed dadyācca satyaṁ caiva sadā vadet || 23 ||

23. Mówi się, że te trzy stanowią doskonałą drogę cnoty, nie czynienie krzywdy nikomu, hojność i prawdomówność.

etat te sarvam ākhyātaṁ yathā prajñaṁ yathāśrutam |
śiṣṭācāra guṇān brahman puraskṛtya dvijarśabha || 24 ||

24. Tak więc, o wielki Braminie, przedstawiłem ci temat cnotliwego postępowania, opisałem ci to wszystko, zgodnie z moją własną wiedzą i tym, co usłyszałem na ten temat.”

Rozdział 4

vyādha uvāca
śruti pramāṇo dharmo’yam iti vṛddhānuśāsanam |
sūkṣmā gatirhi dharmas bahu–śākhā hyanantikā || 1 ||

Wjadha powiedział:
1. Starsi głoszą, że Wedy są najwyższym autorytetem w sprawach Dharmy. To prawda, ale drogi prawości są subtelne, różnorodne i nieskończone.

prāṇāntike vivāhe ca vaktavyam anṛtaṁ bhavet |
anṛtena bhavet satyaṁ satyenaivānṛtaṁ bhavet || 2 ||

2. [Według Wed, Dharma jest prawdą, a Adharma jest nieprawdą] Ale kiedy stawką jest życie i w sprawach małżeństwa, dopuszczalne jest mówienie nieprawdy. Nieprawda czasami prowadzi do triumfu prawdy, a ta druga czasem popada w nieprawdę.

Komentarz
W Karna Parwa jest opowieść o innym mędrcu o imieniu Kauśika, który złożył ślubowanie prawdy. Pewnego dnia jacyś ludzie uciekający przed rabusiami ukryli się w dżungli w pobliżu aśramu. Rabusie przybyli do aśramu i zapytali Kauśika o miejsce pobytu uciekinierów, a on, dotrzymując swego ślubu prawdy, skierował rabusiów do ich kryjówki. Niegodziwi, bezlitośni rabusie złapali uciekinierów i zamordowali ich wszystkich. Po śmierci Kauśika został zesłany do piekła za swoją niedyskrecję.
W przypadku małżeństwa dopuszcza się kłamstwo w dobrej intencji. Jeśli np. panna młoda była wcześniej zaręczona lub dokonała aborcji a poinformowanie o tym rodziny zalotników skutkowałoby anulowaniem oświadczyn, skłamanie nie byłoby przestępstwem przy wszystkich pozostałych czynnikach.

yad bhūta hitam atyantaṁ tat satyam iti dhāraṇā |
viparyaya kṛto’dharmaḥ paśya dharmasya sūkṣmatām || 3 ||

3. To, co najbardziej sprzyja dobru wszystkich istot, jest uważane za prawdę. Czasami nieprawda, będąca przeciwieństwem Dharmy, przynosi korzyści innym – więc widzicie, Dharma jest niezwykle subtelna.

yat karoti aśubhaṁ karma śubhaṁ vā yadi sattama |
avaśyaṁ tat samāpnoti puruṣo nātra saṁśayaḥ || 4 ||

4. Działania ludzi są klasyfikowane jako dobre lub złe i każdy bez wątpienia czerpie korzyści ze swoich działań [które są popełniane celowo].

viṣamāṁ ca daśāṁ prāpto devān garhati vai bhṛṣam |
ātmanaḥ karma doṣeṇa na vijānātya paṇḍitaḥ || 5 ||

5. Ignoranci, którzy wpadli w tarapaty, rażąco obrażają bogów, nie akceptując tego, że jest to konsekwencją ich własnej złej karmy.

mūḍho naikṛtikaścāpi capalaśca dvijottama |
sukha duḥkha viparyāso yadā samupapadyate |
nainaṁ prajñā sunītaṁ vā trāyate naiva pauruṣam || 6 ||

6. Głupcy, pozbawieni skrupułów i kapryśni zawsze kołyszą się na wahadle szczęścia i smutku. Ani nauka lekcji, ani dobre obyczaje, ani osobisty wysiłek nie wystarczą aby odnieść sukces.

Komentarz
Wynik każdego projektu zależy od wielu czynników: 1. wysiłku własnego, 2. wysiłku innych, 3. okoliczności, 4. indywidualnej karmy wszystkich zaangażowanych oraz karmy grupowej, 5. łaski bogów. Jedynym z tych czynników, które można kontrolować, jest wysiłek jaki można włożyć, a i to również jest ograniczone do możliwości i zdolności. Dlatego zaleca się, aby wkładać maksimum wysiłku w dążeniu, ale nie martwić się o wyniki.

karmany–evadhikāras te ma phalesu kadācana |
ma karma phala hetur bhū ma saṅgo’stva karmaṇi || Bhagawad Gītā 2:47

„Sam masz prawo do pracy, ale nie do owoców. Nie pozwól, aby nagrody były motywacją do działania. Ani nie przywiązuj się do bezczynności”.

yo 'yam icched yathā kāmaṁ taṁ taṁ kāmaṁ sa āpnuyāt |
yadi syād aparādhīnaṁ pauruṣas kriyāphalam || 7 ||

7. A gdyby powodzenie naszych projektów nie zależało od niczego innego [poza własnym wysiłkiem], ludzie osiągnęliby przedmiot swoich pragnień, po prostu dążąc do jego osiągnięcia.

saṁyatāścāpi dakṣāśca matimantaśca mānavāḥ |
dṛśyante niśphalāḥ santaḥ prahīṇāḥ sarva karmabhiḥ || 8 ||

8. Zaobserwowano, że zręczni, inteligentni i pracowici ludzie są zdumieni w swoich wysiłkach i często nie osiągają rezultatów, do których dążyli.

bhūtānām aparaḥ kaścid–hiṁsāyāṁ satatotthitaḥ |
vañcanāyāṁ ca lokasya sa sukhenaiva yujyate || 9 ||

9. Z drugiej strony ludzie, którzy są złośliwie nastawieni do innych i publicznie dopuszczają się oszustwa i oszustwa, często prowadzą szczęśliwe i udane życie.

aceṣṭamapi cāsīnaṁ śrīḥ kañcid upatiṣṭhati |
kaścit karmāṇi kurvan hi na prāpyam adhigacchati || 10 ||

10. Są tacy, którzy osiągają dobrobyt bez żadnego wysiłku. Są też i tacy, którzy z największym wysiłkiem nie są w stanie wykonać tego, co im się należy.

devāniṣṭvā tapastaptvā kṛpaṇaiḥ putragṛdhnubhiḥ |
daśamāsadhṛtā garbhā jāyante kulapāṁsanāḥ || 11 ||

11. Niektórzy nieszczęśliwi ludzie, chcąc mieć synów, oddają cześć bogom i praktykują surowe wyrzeczenia, a ci synowie po pozostaniu w łonie przez dziesięć miesięcy okazują się najbardziej haniebnymi dla ich społeczności.

apare dhana dhānyaiśca bhogaiśca pitṛ sañcitaiḥ |
vipulair abhijāyante labdhās taireva maṅgalaiḥ || 12 ||

12. I rodzą się inni, którzy bezczynnie spędzają swoje życie w luksusie, marnując całe bogactwo i zboże zgromadzone przez ich przodków.

karmajā hi manuṣyāṇāṁ rogā nāstyatra saṁśayaḥ |
ādhibhiścaiva bādhyante vyādhaiḥ kṣudra mṛgā iva || 13 ||

13. Choroby na które ludzie cierpią, są niewątpliwie wynikiem ich własnej karmy. Są dręczeni problemami psychicznymi, a następnie zachowują się jak małe jelenie w rękach myśliwych.

te cāpi kuśalair vaidyair nipuṇaiḥ saṁbhṛtauṣadhaiḥ |
vayādhayo vinivāryante mṛgā vyādhair iva dvija || 14 ||

14. I, o Braminie, tak jak myśliwi przechwytują lot swojej zwierzyny, postęp tych chorób jest sprawdzany przez zdolnych i zręcznych lekarzy z ich zbiorami leków.

yeṣāmasti ca bhoktavyaṁ grahaṇīdoṣa pīḍitāḥ |
na śaknuvanti te bhoktuṁ ceṣṭitaṁ pūrva karmayā || 15 ||

15. I bez wątpienia zauważyłeś, że czasami ci, którzy mają do dyspozycji mnóstwo wykwintnego jedzenia, nie mogą się nim cieszyć z powodu chronicznych dolegliwości jelitowych.

apare bāhu balinaḥ kliśyanti bahavo janāḥ |
duḥkhena cādhigacchanti bhojanaṁ dvijasattama || 16 ||

16. Jest wielu innych, którzy są silni i potężni, ale cierpią z powodu nędzy i mają wielkie trudności w zdobyciu pożywienia (tj. środków do życia).

iti lokam anākrandaṁ moha śoka pariplutam |
srotasā’sakṛd ākṣiptaṁ hriyamāṇaṁ balīyasā || 17 ||

17. W tej Samsārze każdy jest zatem bezradny, owładnięty złudzeniami i smutkiem, raz po raz miotany i obezwładniony przez potężny prąd karmy. [Samsāra to strumień egzystencji, narodzin, śmierci i reinkarnacji.]

na mriyeyurna jīryaiyuḥ sarve syuḥ sarva kāmikāḥ |
nāpriyaṁ pratipaśyeyur vidhiśca yadi no bhavet || 18 ||

18. Gdyby istniała absolutna swoboda działania, żadne stworzenie nie umierałoby, żadne nie podlegałoby starości i każdy osiągnąłby upragnione cele. Nikt nie przeżywałby żałoby.

uparyupari lokasya sarvo gantuṁ samīhate |
yatate ca yathāśakti na ca tad vartate tathā || 19 ||

19. Każdy pragnie wyprzedzić swoich sąsiadów [w wyścigu życia] i starają się to zrobić ze wszystkich sił; ale wynik często okazuje się inny.

bahavaḥ saṁpradṛṣyante tulya nakṣatra maṅgalāḥ |
mahat tu phala vaiśamyaṁ dṛṣyate karma siddhiṣu || 20 ||

20. Wielu rodzi się pod wpływem tej samej gwiazdy (nakszatra) i tych samych pomyślnych układów astrologicznych; ale w ich dokonaniach daje się zauważyć wielką różnorodność. [Zodiak składający się z 12 znaków i 360 stopni jest podzielony na 27 działów, a każdy z tych pod–podziałów nazywany jest nakszatrą, która jest migawką horoskopu urodzeniowego.]

na kecid īśate brahman svayaṁgrāhyasya sattama |
karmaṇāṁ prāk kṛtānāṁ vai iha siddhiḥ pradṛśyate || 21 ||

21. Nikt nie jest w stanie określić okoliczności, w jakich się znajduje. Działania podjęte w poprzednim życiu wydają się owocować w naszym obecnym życiu.

tathā śrutir iyaṁ brahmañ jīvaḥ kila sanātanaḥ |
śarīram adhruvaṁ loke sarveśāṁ prāṇinām iha || 22 ||

22. Według Wed, Jaźń (dźīwātma) jest wieczna, zaś materialne ciała wszystkich stworzeń podlegają tu zniszczeniu.

vadhyamāne śarīre tu dehanāśo bhavaty–uta |
jīvaḥ saṁkramate’nyatra karma bandha–nibandhanaḥ || 23 ||

23. Kiedy życie gaśnie, niszczy się tylko ciało, ale świadoma Jaźń nie umiera, nierozerwalnie związana ze swoją Karmą, wchodzi w inne ciało.

Komentarz
vāsāṃsi jīrṇāni yathā vihāya navāni gṛhṇāti naro’parāṇi |
tathā śarīrāṇi vihāya jīrṇāny–anyāni saṃyāti navāni dehī ||
Tak jak człowiek zrzuca zużyte szaty i zakłada inne, nowe, tak wcielona Jaźń zrzuca swoje zużyte ciała i wchodzi w inne, które są nowe. (Bhagawad Gītā 2:22)

brāhmaṇa uvāca
kathaṁ dharma–vidāṁ śreṣṭha jīvo bhavati śāśvataḥ |
etad iccāmyahaṁ jñātuṁ tattvena vadatāṁvara || 24 ||

Bramin odpowiedział:
24. „O wielki mówco i najlepszy z tych, którzy są zaznajomieni z doktryną Karmy, pragnę dokładnie wiedzieć, w jaki sposób Jaźń jest uważana za wieczną.”

vyādha uvāca
na jīvanāśosti hi deha bhede, mithyaitad āhur mriyatīti mūḍhāḥ |
jīvastu dehāntaritaḥ prayāti, daśārdhataivāsya śarīrabhedaḥ || 25 ||

Rzeźnik odpowiedział:
25. „Kiedy ciało umiera, Jaźń nie umiera. Mylą się ci, którzy niemądrze twierdzą, że wszystkie stworzenia umierają. W rzeczywistości jest to po prostu zmiana mieszkania. Ciało składa się z pięciu elementów.

Komentarz
dehino’smin yathā dehe kaumāraṁ yauvanaṁ jarā |
tathā dehāntara prāptir dhīras tatra na muhyati ||
Tak jak wcielona Jaźń przechodzi przez dzieciństwo, młodość i starość [odnosząc się do tego ciała], tak też [w chwili śmierci] przechodzi do innego ciała. Mądry człowiek nie jest przez to zdezorientowany. (Bhagawad Gītā 2:13)

anyo hi nāśnāti kṛtaṁ hi karma manuṣyaloke manujas kaścit |
yat tena kiñciddhi kṛtaṁ hi karma tad aśnute nāsti kṛtasya nāśaḥ || 26 ||

26. W tym materialnym świecie nikt nie doświadcza konsekwencji czyjejś Karmy. Cokolwiek człowiek czyni, doświadcza konsekwencji tylko swoich uczynków. Rezultaty działań nigdy nie znikają.

supuṇyaśīlā hi bhavanti puṇyā narādhamāḥ pāpa–kṛto bhavanti |
naro’nuyātastviha karmabhiḥ svais tataḥ samutpadyati bhāvitas taiḥ || 27 ||

27. Cokolwiek ktoś zrobi, z pewnością poniesie konsekwencje; gdyż konsekwencji Karmy, która się dokonała, nigdy nie można uniknąć. Cnotliwi zostają obdarzeni wielkimi cnotami, a grzesznicy stają się sprawcami złych czynów. Działania ludzi podążają za nimi; i pod ich wpływem rodzą się raz za razem.”

brāhmaṇa uvāca
kathaṁ saṁbhavate yonau kathaṁ vā puṇya–pāpayoḥ |
jātīḥ puṇyā hyapuṇyāś kathaṁ gacchati sattama || 28 ||

Bramin zapytał:
28. „Jak rodzi się Jaźń i co sprawia, że staje się ona cnotliwa lub grzeszna i jak dochodzi do jej przynależności do uprzywilejowanej lub upośledzonej części społeczności?”

vyādha uvāca
garbhādhāna samāyuktaṁ karmedaṁ saṁpradṛṣyate |
samāsena tu te kṣipraṁ pravakṣyāmi dvijottama || 29 ||

Rzeźnik odpowiedział:
29. „Ta niezgłębiona tajemnica wydaje się należeć do tematu prokreacji, ale krótko ją tobie opiszę.

yathā saṁbhṛta saṁbhāraḥ punar eva prajāyate |
śubha kṛcchubha yonīṣu pāpa kṛt pāpayoniṣu || 30 ||

30. Wyjaśnię ci, jak Jaźń gromadzi nasiona karmy i odradza się. Ci, którzy dokonują pomyślnych czynów, rodzą się wyżej, a ci, którzy czynią złe czyny, rodzą się niżej.

śubhaiḥ prayogair devatvaṁ vyāmiśrair mānuṣo bhavet |
mohanīyair viyonīśu tvadhogāmī ca kilbiṣaiḥ || 31 ||

31. Przez spełnianie cnotliwych czynów osiąga się stan bogów, a przez połączenie dobra i zła uzyskuje się ludzkie narodziny; przez pobłażanie zmysłowości i podobne demoralizujące praktyki rodzimy się w niższych gatunkach zwierząt, a przez godne ubolewania czyny idziemy do piekielnych regionów.

jāti mṛtyu jarā duḥkhaiḥ satataṁ samabhidrutaḥ |
saṁsāre pacyamānaśca doṣair ātma kṛtair naraḥ || 32 ||

32. Z powodu konsekwencji własnych czynów dźīwy podlegają nieszczęściom narodzin, starości i śmierci. Ludzie wielokrotnie rodzą się i umierają oraz przechodzą metamorfozę tutaj, w samsarze. [Metamorfoza – paćjamāna oznacza „ugotowany”, tj. przygotowany, dojrzały i rozwinięty poprzez karmiczne wyzwania i doświadczenia.]

tiryag yoni sahasrāṇi gatvā narakam eva ca |
jīvāḥ saṁparivartante karma bandha nibandhanāḥ || 33 ||

33. Przechodząc przez tysiące zwierzęcych narodzin15, jak również piekielne regiony, dźīwy wędrują, trzymane przez więzy własnej karmy. [Śāstra mówi nam, że zanim narodzimy się jako ludzie musimy przejść 8 400 000 narodzin w niższych gatunkach.]

tataḥ karma samādatte punar anyan navaṁ bahu |
pacyate tu punas tena bhuktvā’pathyam ivāturaḥ || 34 ||

34. W ludzkich narodzinach gromadzą oni nowe serie Karmy i w konsekwencji wciąż na nowo cierpią nieszczęścia, jak chorzy spożywający niezdrowe jedzenie;

ajasram eva duḥkhārto’duḥkhitaḥ sukhi saṁjñitaḥ |
tato 'nivṛtta bandhatvāt karmaṇām udayād api |
parikrāmati saṁsāre cakravad bahu vedanaḥ || 35 ||

35. Chociaż cierpią w ten sposób, uważają się za szczęśliwych i spokojnych, w wyniku czego ich [uwarunkowane] ograniczenia nie ulegają rozluźnieniu i powstaje więcej nowej karmy; a cierpiąc z powodu różnych nieszczęść, wędrują w tej samsarze jak w kole.

Komentarz
īśvaraḥ sarva bhūtānāṃ hṛddeśo’rjuna tiṣṭhati |
bhrāmayan sarva–bhūtāni yantrārūḍāni māyayā ||
Pan przebywa w sercu każdej istoty, o Ardźuno, kręcąc nią w koło Swoją mocą, jak gdyby była zamontowana na maszynie. (Bhagawad Gītā 18:61)

sa cen nivṛtta bandhastu viśuddhaścāpi karmabhiḥ |
tapo yoga samārambhaṁ kurute dvijasattama |
karmabhir bahubhiś cāpi lokān aśnāti mānavaḥ || 36 ||

36. Jeśli pragną uwolnić się od swoich [uwarunkowanych] ograniczeń, oczyszczają się przez swoje cnotliwe działania i rozpoczynają praktykę powściągliwości i jogi, wtedy, o najlepszy z Braminów, osiągają wyższe królestwa błogości przez te liczne zasługi.

pāpaṁ kurvan pāpa–vṛttaḥ pāpasyāntaṁ na gacchati |
tasmāt puṇyaṁ yatet kartuṁ varjayīta ca pāpakam || 37 ||

37. Złoczyńca, który jest uzależniony od występków, tworzy wrytti, które tylko zwiększają cykl zła. Dlatego musimy dążyć do czynienia tego, co jest cnotliwe i powstrzymywać się od czynienia tego, co jest niesprawiedliwe.

Komentarz
Wrytti – dosłownie „Fale” w świadomości. Każde doświadczenie wiąże się z wieloma czynnikami; ludzie, dźwięki, smaki, zapachy itp. Jeśli doznanie jest przyjemne lub bolesne, wywiera wrażenie na umyśle. To wrażenie (saṁskāra) zapada w ćitta – podświadomym umyśle. Po pewnym czasie, dniach, miesiącach, a nawet latach, wspomnienie wyzwalające aktywuje uśpioną saṁskārę, która następnie wywołuje pragnienie powtórzenia lub uniknięcia doświadczenia. Powtarzające się doświadczenie wzmacnia saṁskārę. Wzmocniona saṁskāra lub grupa saṁskār wytwarza wāsanę, czyli nawykowy wzorzec zachowania.